Γράφει ο Κώστας Καντάς
Το βουνό Μακρυνόρος βρίσκεται στην περιοχή του Βάλτου. Απ' αυτό διερχόταν ο δρόμος που οδηγούσε από τη Στερεά Ελλάδα στην Ήπειρο και κατ' επέκταση προς τις Δαλματικές ακτές.
Ήταν το καλοκαίρι του 1943. Ο άξονας Γερμανίας-Ιταλίας είχε υποστεί μεγάλες ήττες στην περιοχή του Στάλινγκραντ λόγω του χειμώνα και στα Μεσογειακά παράλια. Γερμανοί και Ιταλοί ηττήθηκαν ολοσχερώς. Μάλιστα οι Ιταλοί που ήταν και το αδύνατο μέρος του Άξονα στην Τυνησία υπέστησαν.........
μεγάλη καταστροφή.
μεγάλη καταστροφή.
Ο επόμενος στόχος των συμμάχων ήταν η απόβαση στη Σικελία. Όμως για να μη συσσωρεύσει ο Άξονας Γερμανών και Ιταλών δυνάμεις στη νήσο της Σικελίας απεφάσισαν να παραπλανήσουν κυρίως τους Ναζί. Το σχέδιο των συμμάχων είχε την ονομασία “Κιμάς” και απέβλεπε να πειστεί ο Άξονας, ότι η απόβαση θα γινόταν στην Ελλάδα και για το σκοπό αυτό έκαναν τις εξής ενέργειες:
α) Κατέστρεψαν τη γέφυρα στο Γοργοπόταμο και στον Ασωπό από τις ανταρτικές δυνάμεις του Ελλάς και του Ζέρβα. Το σχέδιο καταστροφής των δύο γεφυρών εμπνεύστηκαν οι Άγγλοι Μάγερς Έντι και Γουντχάουζ Κρις και είχε την κωδική ονομασία “Αnimals” στο Κάιρο στις 29 Μαίου του 1943.
β) Οι σύμμαχοι έριξαν ένα πτώμα στα παράλια της Ισπανίας που με τα στοιχεία που είχε επάνω του ανήκε στο Βασιλικό Σώμα Πεζοναυτών και με το όνομα Γουίλιαμ Μάρτιν. Ο νεκρός είχε μαζί του μια τσάντα, με όλο το σχέδιο της απόβασης στην Ελλάδα. Όταν άνοιξαν την τσάντα βρήκαν οι Γερμανοί όλα τα σχέδια απόβασης των συμμάχων στην Ελλάδα.
Τότε οι Γερμανοί απεφάσισαν τη μετακίνηση προς το μέρος της Ελλάδας όπου θα γινόταν η απόβαση την 11η Μεραρχία της Λουφτβάσε, την 104η Με-ραρχία των Ορεινών Κυνηγών, την 1η Ορεινή Μεραρχία, την 1η Μεραρχία Πά-ντσερ και την 117η Μεραρχία Κυνηγών. Οι επίλεκτες αυτές μεραρχίες έφυγαν από τη Σικελία και την Ιταλία. Ακόμα οι Ιταλοί απεφάσισαν να μετακινήσουν από την Ελλάδα την 11η μεραρχία “Μπρένερο” με διοικητή τον υποστράτηγο Πρι-ντσιβάλε, όταν εκδηλώθηκε η απόβαση στη Σικελία. Η ιταλική μεραρχία “Μπρέ-νερο” θα περνούσε υποχρεωτικά από την περιοχή του Βάλτου και από το βουνό Μακρυνόρος από το οποίο διερχόταν ο δρόμος Ηπείρου-Στερεάς Ελλάδος. Το Μακρυνόρος ήταν δασώδες και προσφερόταν για τους αντάρτες του Στυλιανού Χούτα. Ο δρόμος από το Μακρυνόρος διερχόταν από χαράδρες και υψώματα δασωσκεπή και επομένως οι Έλληνες αγωνιστές ήταν σε πλεονεκτική θέση και σε επίθεση και σε άμυνα. Ήταν καλά οπλισμένοι από οπλισμό που εγκατέλειπαν οι Έλληνες στα γύρω χωριά επιστρέφοντας πεζοί από τα αλβανικά μέτωπα, όταν οι Ναζί εισέβαλαν στην Ελλάδα στις 6 Απριλίου του 1941. Ο γιατρός Στυλιανός Χούτας ανέπτυξε μεγάλη δράση, είχε στην ομάδα του αξιωματικούς, οι οποίοι εκπαίδευαν το αντιστασιακό σώμα του. Επίσης συνεργαζόταν με τη χωροφυλακή που εκπαίδευε πολλούς, ώστε να είναι ετοιμοπόλεμοι. Ο γιατρός οργάνωσε την περιοχή του Βάλτου σε 4 στρατιωτικές περιοχές με την ονομασία Α, Β, Γ και Δ. Η κάθε μία είχε επικεφαλής ένα έφεδρο ή ένα μόνιμο αξιωματικό.
Στις 23 Ιουλίου του 1942, ο Ζέρβας πήγε στο γιατρό Στυλιανό Χούτα και συμφώνησαν η αντιστασιακή οργάνωση του Βάλτου να ενωθούν με τον ΕΔΕΣ του Ζέρβα και επομένως σχηματίστηκε μία υπολογίσιμη αντιστασιακά δύναμη, ένα τάγμα 400 ανδρών. Στις 13 Απριλίου του 1943 έπεσαν από αγγλικά αεροπλάνα Άγγλοι κομάντος με αρκετό οπλισμό.
Η απόβαση στη Σικελία ορίστηκε για τις 10 Ιουλίου του 1943. Οι μεν σύμμαχοι έδωσαν εντολή στις ανταρτικές ελληνικές ομάδες να απασχολούν Ιταλούς και Γερμανούς με επιθέσεις, ώστε να μην απαγκιστρωθούν στρατιωτικές δυνάμεις προς την Ιταλία, αφού θα εκδηλωνόταν η εισβολή των συμμάχων την αυγή της 11ης Ιουλίου του 1943.
Οι αντιστασιακές ελληνικές ομάδες πληροφορήθηκαν, ότι η ιταλική μεραρ-χία “Μπρένερο” θα αποχωρούσε από την Αττική, το Αγρίνιο, την Αμφιλοχία και την Άρτα και υποχρεωτικά μηχανοκίνητη καθώς ήταν, θα περνούσε από το Μα-κρυνόρος για να βρεθεί στην Ήπειρο και από κει στην Αλβανία και από λιμάνια αλβανικά να φθάσει στην Ιταλία.
Ήταν η 6η Ιουλίου του 1943. Το Αρχηγείο του Βάλτου μετακινήθηκε προς το βουνό Θύαμις, το οποίο οι Έλληνες το αποκαλούν Πεταλάς. Από κει διερχόταν ο δαιδαλώδης δρόμος Αγρινίου- Ιωαννίνων όπου θα γινόταν κρούσης κατά των Ι-ταλών. Τα υπόλοιπα τμήματα του Αρχηγείου Βάλτου έπιασαν τις πλαγιές ανατο-λικά του δρόμου τουΜακρυνόρους, ώστε να δώσουν ισχυρό κτύπημα, όταν η μηχανοκίνητη ισχυρή μεραρχία “Μπρένερο” θα εμπλεκόταν στο δρόμο του Μακρυνόρους, όπου οι πλαγιές του πολλαπλασίαζαν την επιθετική δύναμη των Ελλήνων αντιστασιακών.
Η μεραρχία “Μπρένερο” διέθετε 680 οχήματα έμφορτα Ιταλούς έως 8000, με στρατηγό τον Άλντο Πριντσίβαλε. Τα στρατιωτικά οχήματα ρυμουλκούσαν πυροβόλα. Οι Ιταλοί στρατιώτες είχαν βαρύ οπλισμό κι ακόμα είχαν θωρακισμέ-να οχήματα. Από την Αττική έως το Αγρίνιο καμία ελληνική αντιστασιακή δύναμη δεν ενόχλησε την ιταλική μεραρχία.
Όταν ο Ιταλός μέραρχος στο Αγρίνιο πληροφορήθηκε, ότι στο Μακρυνόρος υπάρχουν Έλληνες αντιστασιακοί κατέκρινε τον Ιταλό διοικητή του Αγρινίου, γιατί δε φρόντισε να εκδιώξει τους Έλληνες κατσικοκλέφτες, αλλά και ο ίδιος τους περιφρόνησε, αφού διέθετε μια τόσο ισχυρή δύναμη πυρός.
Πράγματι το Αρχηγείο του Βάλτου διέθετε στο Μακρυνόρος 450 άνδρες και αξιωματικούς οπλισμένους με ατομικό όπλο, 12 οπλοπολυβόλα, 4 αρματικά τυφέκια, δύο νάρκες κατά οχημάτων και ένα γερμανικό πυροβόλο. Η διαφορά δυνάμεων ήταν τεράστια, αλλά το κατάλληλο έδαφος εκατοπενταπλασίαζε την ισχύ του πυρός των Ελλήνων Αγωνιστών. Αυτό απέδειξε ο Κολοκοτρώνης στα Δερβενάκια κατά την επανάσταση του 1821.
Αρχές Ιουλίου του 1943 η ιταλική μεραρχία πήρε εντολή από το στρατηγό να ξεκινήσει. Η φάλαγγα είχε μήκος 15 χιλιομέτρων. Όταν τα πρώτα ιταλικά καμιόνια έμπαιναν στον πολύστροφο δρόμο του Μακρυνόρους, η ουρά της δεν είχε ξεκινήσει από την Αμφιλοχία.
Η ώρα 5.15 πρωινή της 11ης Ιουλίου του 1943 και η αρχή της φάλαγγας των Ιταλών εισήλθε στο δρόμο του Μακρυνόρους και συγκεκριμένα στη στενωπό του βουνού. Δύο τάνκς που προηγούνταν ανατινάχθηκαν από τις δύο νάρκες που είχαν οι Έλληνες αγωνιστές και τις είχαν τοποθετήσει στο δρόμο. Οι Ιταλοί μοτοσυκλετιστές που προηγούνταν θερίζονταν σαν τα στάχυα από τα πολυβόλα των Ελλήνων, τα οποία ήταν Μπρέντα και ήταν ιταλικής προελεύσεως και λάφυρα από τον πόλεμο του 1940 στην Αλβανία.
Ο Ιταλός διοικητής με το 231 σύνταγμα επεχείρησε να πλαγιοσκοπήσει τους Έλληνες, αλλά το σώμα των μοτοσυκλετιστών διαλύθηκε. Τα πολυβόλα από τα χέρια των Ελλήνων έβαλαν επιτυχώς κατά των Ιταλών. Με την πίεση του πολυπληθούς 231 οι Έλληνες αποσύρθησαν στην αρχική τους θέση και οι Ιταλοί πίστεψαν, ότι οι Έλληνες αγωνιστές οριστικώς υποχώρισαν.
Όμως κατά τη διάρκεια της νύκτας οι Έλληνες, αν και το ιταλικό πυροβολικό έβαλλε άστοχα εναντίον της πλαγιάς, έπιασαν τις κατάλληλες θέσεις και με το ξημέρωμα σφυροκοπούσαν τους τρομοκρατημένους Ιταλούς που διέρχονταν το δρόμο του Μακρυνόρους. Οι Έλληνες αγωνιστές είχαν δύο οξυδερκείς αρχηγούς, τον Κύπριο συνταγματάρχη Μενέλαο Παντελίδη και το γιατρό Στυλιανό Χούτα.
Ο Ιταλός διοικητής του 231 πεζικό έκανε το λάθος να μην ερευνήσει, αν όντως είχαν υποχωρήσει οι Έλληνες και διέταξε να προχωρήσει η φάλαγγα. Ήταν 15η Ιουλίου του 1943. Όταν η φάλαγγα εισχώρησε βαθιά στο δρόμο του Μακρυ-νόρους δέχτηκε από τις πλαγιές από τους Έλληνες αντιστασιακούς πυκνά πυρά
Ο πυροβολητής Καρακιστάκης με το συνταγματάρχη Παντελίδη δίπλα του, που του υπεδείκνυε στόχους, έκαναν μεγάλες ζημιές στους Ιταλούς, το δε αντιαρματικό τυφέκι Βoys 15 χιλιοστών ακινητοποίησε πολλά ιταλικά καμιόνια. Οι Ιταλοί προσπάθησαν να υπερκεράσουν τους Έλληνες αγωνιστές, αλλά ο Στυλιανός Χούτας ως να ήταν έμπειρος στρατιωτικός είχε καλύψει τα μονοπάτια και οι Ιταλοί δεν μπορούσαν να προχωρήσουν. Έχασαν και τον έλεγχο της μάχης. Έσπρωχναν τα κατεστραμένα οχήματά τους από το δρόμο, αλλά σε λίγο κατα-στρέφονταν κι άλλα. Ο Ιταλός διοικητής αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από τους Γερμανούς, αλλά οι Έλληνες είχαν αποκόψει το δρόμο και ανατινάξει τη γέφυρα του ποταμού Άνινου.
Οι μάχες συνεχίστηκαν και την 16η Ιουλίου και έως στις 21 Ιουλίου του 1943. Οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να κάμψουν την αντίσταση των Ελλήνων διότι οι Έλληνες είχαν κόψει το δρόμο. Οι Έλληνες συγκέντρωσαν πολλά λάφυρα, ρουχισμό, όπλα, ένα αντιαρματικό πυροβόλο των 37 χιλιοστών, επίσης ένα ιτα-λικό πυροβόλο των 75 χιλιοστών και πολλά άλλα πολεμικά είδη.
Από Αγρίνιο ήρθε προς ενίσχυση το 232 Σύνταγμα Πεζικού αλλά κι αυτό δεν κατάφερε να κάμψει την αντίσταση των Ελλήνων. Όμως από το Κάιρο ήρθε εντολή να αποχωρήσουν οι Έλληνες αγωνιστές, διότι οι σύμμαχοι προχώρησαν στην κατάληψη της Σικελίας.
Η μεραρχία Μπρένερο άρχισε τον καθαρισμό του δρόμου στο Μακρυνόρος έως τις 6 Αυγούστου του 1943, οπότε προχώρησε και συνάντησε τους Γερμανούς και ύστερα προχώρησε προς την Αλβανία.
Οι Ιταλοί στις μάχες του Μακρυνόρους είχαν έως 500 νεκρούς και 800 τραυματίες, ενώ οι Έλληνες είχαν μόνο ένα νεκρό και ένα τραυματία.
Σήμερα 18-10-2012 γράφοντας τις γραμμές αυτές δάκρυα γεμίζουν τα μάτια μου ως φόρος τιμής στους Έλληνες αγωνιστές της εποχής εκείνης για τον ηρωισμό τους. Στο Μακρυνόρος επαναλήφθησαν τα Δερβενάκια.
Κώστας Καντάς
