GAIA

GAIA

Παρασκευή 25 Μαρτίου 2016

ΠΑΡΕΛΑΣΗ ΜΕ ΜΑΝΤΙΛΑ: ΜΙΑ ΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ

Παρελαση με μαντιλα: Μια νομικη επισκοπηση του ζητηματος

  • By ΜιχαΗλ Χ. ΘεοδωρακΟπουλος
  •  
  • 24η Μαρτίου 2016. Το κέντρο των Αθηνών είναι κατάμεστο, ενόψει της διενέργειας της μαθητικής παρέλασης που θα αποδώσει τιμή στους αγωνιστές του 1821 για τον πατριωτισμό και τον ζήλο τους να απελευθερώσουν το Ελληνικό Έθνος από τα 400 χρόνια τουρκικού ζυγού και σκλαβιάς. Όλα δείχνουν να κυλούν ήρεμα και φυσιολογικά, όταν ξαφνικά τα βλέμματα στρέφονται και προσκολλώνται σε μια νεαρή μαθήτρια -παραστάτιδα σημαιοφόρου- με καταγωγή από την Αίγυπτο, την Άγια Ιμπραήμ. Ο λόγος; Παρήλαυνε φορώντας μαντίλα και μακριά φούστα που κάλυπτε το σύνολο του σώματός της, σε εξόφθαλμη δυσαρμονία προς το υπόλοιπο παρελαύνον σύνολο των μαθητών. Χαμηλών τόνων, ντροπαλή και συνεσταλμένη, χωρίς έντονες κινήσεις στο βάδην της, μετά βίας υψώνει το βλέμμα της να αντικρίσει τις αντιδράσεις γύρω της. Το ίδιο βράδυ, τα τηλεοπτικά πάνελ κατακλύζονται από πολιτικά πρόσωπα που αντιπαρατίθενται σε έντονους τόνους για το περιστατικό.....

    Πολλοί είναι αυτοί που έσπευσαν να μιλήσουν για μια απαράδεκτη εικόνα που ουδεμία σχέση έχει με το νόημα της Επανάστασης του 1821 και με τη χώρα μας, προβάλλοντας κατ’ ουσίαν ένα επιχείρημα περιεχομένου και ιδεολογίας ενόψει της Εθνικής επετείου.  Από την άλλη πλευρά, το πιο «μοντέρνο» στίγμα υποστήριξης του φαινομένου αυτού εδόθη από όσους μίλησαν για τις δημοκρατικές αρχές, τη σημασία της ανεκτικότητας, το μήνυμα του ανθρωπισμού και τη σύγχρονη κοινωνία πολυπολιτισμικότητας, όπως αυτά προσωποποιούνται στη νεαρή μαθήτρια από την Αίγυπτο. Κοινή συνισταμένη πάντως αμφότερων των πλευρών αποτελεί η παραδοχή ότι η Άγια Ιμπραήμ είναι μια αριστούχος μαθήτρια που τιμά το Ελληνικό Έθνος δια του επιτεύγματός της να συμπαρελαύνει στα αριστερά της Ελληνίδας σημαιοφόρου, σε μια εκδήλωση μνημόνευσης των ηρώων της πατρίδας μας. Αντίθετα προς αρκετά φυγόπονα Ελληνόπουλα, η συγκεκριμένη κοπέλα πείσμωσε, μελέτησε σκληρά και κατάφερε να αριστεύσει σε ένα πρόγραμμα σπουδών άλλης γλώσσας από τη μητρική της, γι’ αυτό και της πρέπουν αναγνώριση και σεβασμός, πόσω μάλλον όταν και η ίδια δηλώνει ότι ψυχή τε και σώματι αισθάνεται Ελληνίδα, έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στη χώρα μας.
    Ποιο είναι λοιπόν το βασικό ζήτημα που τίθεται εδώ; Είναι ακριβώς η σε βάθος εξέταση της άσκησης ενός εκ των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως αυτό εξειδικεύεται στο πλαίσιο της συγκεκριμένης περίπτωσης – χωρίς φυσικά να υποβαθμίζεται η πολιτική διάσταση και οι κοινωνικές προεκτάσεις του θέματος. Θα βοηθούσε ιδιαιτέρως την πορεία του σκεπτικού μας, προκειμένου να καταστεί σαφέστερο το νόημα της αντιπαράθεσης και να εξετασθούν τα νομικά και μη- επιχειρήματα κάθε οπτικής γωνίας, να ληφθεί υπ’ όψιν η περίπτωση κατά την οποία κάποιος υπεύθυνος απαγόρευε στη νεαρή μαθήτρια να μετάσχει στην παρέλαση ενδεδυμένη ως ήταν. Όλα όσα ακολουθούν παρακάτω αφορούν στην υιοθέτηση ενός υποθετικού σεναρίου κατά το οποίο δεν θα επετρέπετο στην Άγια Ιμπραήμ να παρελάσει με την εικόνα όπως πράγματι έκανε χθες.
    Η Άγια Ιμπράημ επέλεξε μια διαφορετική ενδυμασία για τη συμμετοχή της στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου, φορώντας μια μαντίλα για να καλύπτει τα μαλλιά της και μια μακριά φούστα για να καλύπτει τα πόδια της. Εξετάζεται επομένως μια εκδήλωση συμπεριφοράς σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο χώρου και χρόνου, δηλαδή με αναφορά σε ένα γεγονός που έλαβε χώρα σε εξειδικευμένες συνθήκες. Αποτελούντα σύμβολα καταπίεσης και δείγματα αντιμετώπισης του γυναικείου φύλου ως υποδεέστερου σύμφωνα προς τη θρησκεία του Μωαμεθανισμού, η μαντίλα και η φούστα δεν φαίνεται να αρμόζουν εν γένει στο κλίμα δημοκρατίας, ισότητας και ελευθερίας που προβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο δυτικός τρόπος ζωής, ούτε όμως και στην ελληνική παράδοση, όπως αυτή έχει ζυμωθεί με τις κλασσικές αρχαιοελληνικές αξίες, το Βυζάντιο και την ευρωπαϊκή προοπτική. Αυτή η συμπεριφορά λαμβάνει χώρα μάλιστα στο πλαίσιο της εθνικής παρέλασης για την επέτειο του 1821 και της χριστιανικής εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, που φέρουν ένα καθαρά εθνικό και θρησκευτικό στίγμα και έχουν ιδιαίτερη σημασία για την πατρίδα και την ιστορία μας.
    Το περιοριζόμενο δικαίωμα εδώ δεν θα μπορούσε να είναι το δικαίωμα στη θρησκεία, όπως εύκολα θα μπορούσε να ειπωθεί, αλλά αυτό της «ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόμου», που κατοχυρώνεται εξίσου με το προαναφερθέν σε συνταγματικό επίπεδο (άρθρο 5 του Συντάγματος). Δεν επηρεάζεται δηλαδή η άσκηση του θρησκευτικού δικαιώματος, επομένως η εκδήλωση λατρείας στα θεία, αφού η άσκηση αυτού του δικαιώματος δεν εμπίπτει επ’ ουδενί στην περίπωσή μας. Αντίθετα, δια των περιορισμών που επιβάλλονται από ειδικό κανονισμό που αφορά στην ενδυμασία των συμμετεχόντων μαθητών σε παρέλαση, υπάρχει μια επίδραση στην εικόνα του ατόμου. Η ενδυμασία που φέρει ένα πρόσωπο αποτελεί ζήτημα προσωπικής επιλογής και μέσο έκφρασης και εξωτερίκευσης του εσωτερικού του κόσμου, δηλαδή εμφάνισης προς τα έξω των συναισθημάτων και ιδεών του. Τούτο αποτελεί οπωσδήποτε ένα απολύτως σεβαστό δικαίωμα σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, όπως το δικό μας. Πρόκειται για ένα θεμελιώδες δικαίωμα συνταγματικής περιωπής που χαίρει ταυτόχρονης αναγνώρισης και ενισχυτικής προστασίας από το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο, ενώ συνιστά παράλληλα για κάθε σύγχρονη κοινωνία ένα σύμβολο δημοκρατίας και ανεκτικότητας απέναντι στο διαφορετικό στοιχείο που συμβιώνει δίπλα μας. Ο ειδικός κανονισμός επομένως που ορίζει σε αδρές γραμμές το ευπρεπές και ανεκτό της ενδυμασίας των μαθητών –με παράλληλη πρόβλεψη της ανάγκης ομοιομορφίας για την αισθητικά «ωραία» εικόνα του συνόλου- επιδρά επί του θεμελιώδους δικαιώματος της Άγια Ιμπραήμ να μετάσχει καθ’ όν τρόπο εκείνη νομίζει στην εκδήλωση της παρέλασης, αναπτύσσοντας έτσι ελεύθερα μια πτυχή της προσωπικότητάς της.
    Σε αυτό το σημείο ολοκληρώνεται το πρώτο στάδιο του συλλογισμού μας, αυτό της διαπίστωσης ύπαρξης σχέσης και υπαγωγής της άσκησης του  δικαιώματος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας στο πλαίσιο της παρέλασης (ως θεσμού). Στα επόμενα βήματα θα εξετασθεί αν ο περιορισμός της (υποθετικής) απαγόρευσης του συγκεκριμένου τρόπου ενδυμασίας θα έπρεπε να γίνει δεκτός (εν είδει οριοθέτησης) ή αν είναι αδικαιολόγητος και παράνομος, συνεπώς θα υφίσταται προσβολή το συγκεκριμένο δικαίωμα της μαθήτριας. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει να εξετασθεί το περιεχόμενο, το νόημα και ο σκοπός της παρέλασης, στο πλαίσιο της οποίας θα ελάμβανε χώρα ο υποθετικός περιορισμός: πρόκειται προφανώς για μια ειδική περίπτωση που δεν αφορά στον καθημερινό τρόπο ζωής των πολιτών και δεν επηρεάζει την εν γένει εικόνα του ατόμου: χαρακτηρίζεται δηλαδή από συγκεκριμένες περιστάσεις και λαμβάνει χώρα υπό ειδικές συνθήκες και όρους. Οι συμμετέχοντες στην παρέλαση οφείλουν να προσέρχονται και να συμμετέχουν σε αυτήν ευπρεπώς ενδεδυμένοι, συνήθως με ένα λευκό πουκάμισο και μαύρο παντελόνι (για τα αγόρια) ή φούστα (για τις κοπέλες), με μαύρα επίσημα υποδήματα. Ο λόγος της πειθαρχίας αυτής είναι ακριβώς προκειμένου να αποδοθεί η δέουσα τιμή και ο πρέπων σεβασμός στους ήρωες του 1821, που αγωνίσθηκαν με σθένος και επιμονή για να απελευθερώσουν την πατρίδα μας -επομένως τηρείται προσηκόντως η σχέση αιτίου-αιτιατού που δικαιολογεί την προαναφερθείσα προϋπόθεση για τη συμμετοχή του μαθητή στην παρέλαση. Το δικαίωμα των συμμετεχόντων να λάβουν μέρος σε αυτή με άλλη ενδυμασία –κατ’ ενάσκηση του δικαιώματος της «ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς» τους- υφίσταται εδώ μια θεμιτή οριοθέτηση, ενόψει του σκοπού της παρέλασης όπως αυτός αναλύθηκε παραπάνω. Αν επομένως κάποιος απαγόρευε στην Άγια Ιμπραήμ να συμμετάσχει κατ’ αυτόν τον τρόπο, δεν θα της στερούσε το δικαίωμά της να αναπτύξει ελεύθερα την προσωπικότητά της, αφού αυτό επιτάσσει το κλίμα της παρέλασης – αντιθέτως, εκτός αυτής και στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης της καθημερινότητας, ουδείς περιορισμός θα ηδύνατο να τεθεί.
    Αντίστοιχα, θα ήταν ορθό, δίκαιο και απαραίτητο να είχε ήδη υπάρξει μια αυστηρότερη αντιμετώπιση τέτοιων ενδυματολογικών προσεγγίσεων σε επίσημες περιστάσεις ξεχωριστού περιεχομένου, όπως αυτή της παρέλασης, ώστε αυτή να μην κινδυνεύσει να καταστεί μια κοινώς λεγόμενη «πασαρέλα»: όπως η μαντίλα είναι θεμιτό να μην φορεθεί, ομοίως οι προκλητικά κοντές φούστες, τα γυαλιά ηλίου και άλλες εξόφθαλμες ενδυματολογικού χαρακτήρα ανομοιομορφίες μαθητών πρέπει να μην γίνονται επιτρεπτές. Σε διαφορετική περίπτωση, θα άνοιγε ο ασκός του Αιόλου: φαντασθείτε μια παρέλαση με μπούρκες που θα κάλυπταν όλο το πρόσωπο μιας μαθήτριας ή με σβάστικες και σφυροδρέπανα ζωγραφισμένα στους ώμους των μαθητών – αφού επ’ όλων αυτών θα υπερίσχυε η επίκληση του δικαιώματος των μαθητών να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους, είτε αυτό αφορά στη θρησκευτική ελευθερία είτε στην ιδεολογική τους ταυτότητα. Η παρέλαση διέπεται από ένα συγκεκριμένο πνεύμα και προωθεί ένα υποβλητικό μήνυμα, συνάμα με τον σκοπό ανύψωσης του εθνικού φρονήματος και της αγάπης για την πατρίδα μας. Εύκολα θα μπορούσε να γίνει αναφορά στη θεσμικού χαρακτήρα «ρήτρα της χρηστότητας», δηλαδή στην ανάγκη σεβασμού (αν όχι αποδοχής) και συμμόρφωσης στα χρηστά ήθη και τις παραδόσεις της ελληνικής κοινωνίας: αυτός ο τιθέμενος κανόνας δεν θα επέτρεπε σε καμία περίπτωση τη συμμετοχή μαθήτριας με μαντίλα σε μια θρησκευτική εορτή, σαν κι αυτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ωστόσο εδώ θεώρησα προτιμότερο να αναλυθεί μια περισσότερο νομική έποψη του ζητήματος, που απλά θα ελάμβανε υπ’ όψιν την πιθανή λαϊκή αντίδραση σε μια τέτοια περίπτωση, όπως αυτή θα προσελάμβανε μια νομική διάσταση μέσω του γενικού περιοριστικού κανόνα της «ρήτρας χρηστότητας». Συμπερασματικά, σύμφωνα με όσα ανεφέρθησαν παραπάνω για το περιστατικό, η οριοθέτηση ενός συνταγματικού δικαιώματος όπως αυτό εξειδικεύεται σε μια ορισμένη περίσταση χώρου και χρόνου δεν συνιστά προσβολή δικαιώματος, ενώ η εποπτεία επί των μη- ανεκτών ενδυματολογικών επιλογών των μαθητών (ανεξαρτήτως του λόγου για τον οποίον αυτές γίνονται, θρησκευτικό, πολιτικό ή άλλο) οφείλει να αυστηροποιηθεί, ώστε να διατηρηθεί ανέπαφη η ποιότητα και ο σκοπός τέτοιων τιμητικών εκδηλώσεων.
    Μιχαήλ Χ. Θεοδωρακόπουλος

    Μιχαήλ Χ. Θεοδωρακόπουλος

    Eίναι πτυχιούχος φοιτητής της Νομικής Σχολής Αθηνών του Ε.Κ.Π.Α. και είναι γεννημένος στην Αδελαΐδα της Αυστραλίας. Γνωρίζει την αγγλική και γαλλική γλώσσα, έχει ολοκληρώσει ένα εξάμηνο φοίτησης στο Munster της Γερμανίας μέσω του προγράμματος Erasmus και παρακολουθεί μαθήματα παραδοσιακών και κρητικών χορών από το 2011. Επελέγη για 4μηνη πρακτική άσκηση στην Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού στο Υπουργείο Εξωτερικών, έχει συμμετάσχει σε αρκετά σεμινάρια και συνέδρια (M.U.N., Π.Π.Δ.Σ., D.O.D.A. κλπ) και ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως για ζητήματα που άπτονται του Συνταγματικού, Διεθνούς και Ναυτικού δικαίου.