Επιστημονικός διάλογος από τίς στήλες τού «Παλμού»

Επιστημονικός διάλογος από τίς στήλες τού «Παλμού», μέ θέμα ----------------------------------------------------------------------------------------- ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΥΠΑΡΞΙΑΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ------------------------------------------------------------------------------------- Δείκτης αψευδής τής πνευματικότητας τού Αγρινιώτικου κοινού ------------------------------------------------------------------------------------------ Τό κοινό τού Αγρινίου, εκτός απ’ τή μέριμνα που δείχνει γιά τά καθημε-ρινά, πρακτικά καί βιοτικά θέματα, έχει κι άλλα ενδιαφέροντα, πέρα απ’ τήν καθημερινότητα, γιά θέματα επιστημονικά, φιλοσοφικά, καλλιτεχνικά, κοσμο θεωριακά. Γι’ αυτό, όταν η εφημερίδα μας φιλοξενεί τέτοια άρθρα, τό αναγνωστικό κοινό αντιδρά ζωηρά, μέ σχολιασμό τών άρθρων, θέσεις, αντιπαραθέσεις, αναζητήσεις, τηλεφωνήματα, επιστολές κλπ. Πρόσφατα λάβαμε καί δημοσιεύσαμε επιστολή συμπολίτη μας, μέ τό ως άνω πνεύμα. Ο επιστολογράφος κ. Κώστας Παππάς, Αρχιτέκτων τού Εθνι-κού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, απαντά σέ άρθρο τού κ. Κων/νου Ράπτη -διδάκτορος Φιλοσοφίας, που είχε δημοσιευθεί σέ προηγούμενο φύλλο τής εφημερίδας μας. Τό άρθρο τού κ. Ράπτη αναφερόταν στά υπαρξιακά ερωτήματα που γεν-νώνται μέσα μας, μετά τά τελευταία πορίσματα τών θετικών επιστημών, γιά τόν κόσμο καί τή ζωή. Η επιστολή τού κ. Παππά σχολιάζει κριτικώς τίς θέσεις τού άρθρου, καί θέτει περαιτέρω κρίσιμα ερωτήματα. Θέσαμε υπ’ όψιν τού αρθρογράφου τήν επιστολή τού Αρχιτέκτονος κι εκείνος, μέ νέο άρθρο του, απαντά αναλυτικώς σέ όλα τά σημεία καί ερω-τήματα τής επιστολής. Επειδή τά σημεία αυτά προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, σέ κάθε σκε-πτόμενο άνθρωπο, δημοσιεύουμε αυτούσια τήν απάντηση. * * * Αγαπητέ κ. Παππά Μέ τήν επιστολή σας στόν «Παλμό» θέτετε πολύ ενδιαφέροντα κοσμολο-γικά καί φιλοσοφικά ερωτήματα. Τά διατυπώνετε μάλιστα μέ ακριβή επιστη-μονική ορολογία καί γλώσσα, πράγμα που δείχνει ότι κατέχετε εις βάθος τό θέμα. Πρέπει γι’ αυτό η απάντηση νά είναι επαρκώς αναλυτική, ώστε νά μπορεί τό κοινό νά εκτιμήσει τίς ερωτήσεις, καί νά αξιολογήσει τίς απαντήσεις. Ρωτάτε πρώτα άν, γράφοντας τό άρθρο μου, είχα υπ’ όψιν τήν κοσμολο-γική θεωρία τών Αδελφών Μπογκντάνωφ. Όπως σημειώνω στόν επίλογο τού άρθρου, στηρίχθηκα σέ πλούσια καί διεπιστημονική βιβλιογραφία, που φθάνει μέχρι τό 2010. Επομένως, βεβαί 2 ως καί είχα υπ’ όψιν μου τό έργο που μνημονεύετε. Επειδή όμως τό έργο αυτό, άν καί πρωτοποριακό, είναι άγνωστο στό ευρύ κοινό, αξίζει νά πούμε εδώ δυό λόγια κατατοπιστικά. Τή δεκαετία τού `90 κυλοφορεί στή Γαλλία τό βιβλίο «Θεός καί Επιστήμη» (Dieu et la Science). Ήταν προϊόν συνεργασίας ενός φιλοσόφου - τού Ζάν Γκιτόν (Jean Guitton) τής Γαλλικής Ακαδημίας, καί δύο μαθηματικών - αστρο φυσικών : τών αδελφών Μπογκντάνωφ (Ιγκόρ καί Γκρίσκα Bogdanov). Άν καί τό θέμα τού βιβλίου ήταν συναρπαστικό - πώς καί γιατί εμφανίστη κε τό Σύμπαν καί όλα τά εν αυτώ - πέρασε μάλλον απαρατήρητο. Οι αδελφοί Μπογκντάνωφ ωστόσο συνέχισαν τήν έρευνα τού θέματος επί χρόνια, μέ υπερσύγχρονα φυσικομαθηματικά εργαλεία. Καί τή δεκαετία τού 2000 παρουσιάζουν τήν εργασία τους γιά τήν προέ-λευση τού σύμπαντος απ` τό σημείο μηδέν, Η θεωρία τους είναι τόσο επαναστατική, που προκαλεί σάλο στήν επιστη-μονική κοινότητα, αλλά καί σέ ευρύτερη κλίμακα. Οι Τάϊμς τής Νέας Υόρκης (New York Times), μέ πρωτοσέλιδο αφιέρωμά τους διερωτώνται, άν οι συγγραφείς είναι διάνοιες ολκής, ή μάς εμπαίζουν μέ τήν εκπληκτική θεωρία τους. Τό δημοσίευμα τών Times κάνει τό γύρο τού κόσμου καί προκαλεί αντιδράσεις, συζητήσεις, απαντήσεις, συγκρούσεις. Η θεωρία περιέχεται στό βιβλίο τών Αδελφών Μπογκντάνωφ «Πρίν τή Μεγάλη Έκρηξη» (Avant le Big-Bang), έχει δέ μεταφρασθεί καί Ελληνικά. Στό πρώτο ερώτημά σας λοιπόν, απαντώ ναί, κατά τή σύνταξη τού άρ θρου είχα υπ’ όψη μου τή θεωρία Μπογκντάνωφ, άν καί δέ συμφωνώ σέ όλα μ’ αυτή. * * * Εν συνεχεία θέτετε «αμείλικτα», όπως τά χαρακτηρίζετε, ερωτήματα : Η αναγωγή στό μηδέν που επιχειρεί η εργασία Bogdanov, είναι επιστημο νική θεωρία, ή απλή υπόθεση καί εικασία, που δέν αποδεικνύεται πειραματι κώς ; Σωστά τό διατυπώνετε. Μιά θεωρία, τότε καί μόνο τότε, είναι επιστημονι κή, όταν επιδέχεται επαλήθευση (ή διάψευση) διά τού πειράματος. Η Θεωρία τής Σχετικότητος, π.χ. υποβλήθηκε σέ αυστηρό πειραματικό έλεγχο καί άντεξε. Επομένως είναι επιστημονική, ελεγχόμενη καί επαληθευό μενη. Η Κβαντική Θεωρία επίσης. Η Θεωρία τού Αιθέρα όμως, που γινόταν δεκτή πρίν τόν Αϊνστάϊν, δέν επι βεβαιώνεται στά πειράματα. Άρα δέν είναι επιστημονική. Καί γι’ αυτό εγκατα καταλείφθηκε. Δέν υπάρχει «αιθέρας» στή φύση. Υπάρχουν όμως, στή θέση τού «αιθέρα», πεδία: κβαντικό, βαρυτικό, ηλεκτρομαγνητικό κλπ. τά οποία περιγράφουν καί επαληθεύουν οι αληθινά επιστημονικές «θεωρίες πεδίων». Η αναγωγή τού παντός στό μηδέν, καί η προέλευση τών πάντων απ΄ τό μηδέν, σέ ποιά κατηγορία υπάγεται ; 3 Τών επιστημονικών ή τών μή επιστημονικών θεωριών ; Λέτε στήν επιστολή σας, ότι πείραμα εν προκειμένω δέ μπορεί νά γίνει. Καί έχετε δίκιο. Γιά νά γίνει τέτοιο πείραμα, θά έπρεπε νά αναπαραγάγου-με στή γή τίς συνθήκες υψηλών ενεργειών, που επικρατούσαν κατά τή Μεγά λη Έκρηξη: θερμοκρασίες τρισεκατομμυρίων βαθμών, ταχύτητες κοντά στήν ταχύτητα τού φωτός, πιέσεις καί πυκνότητες ασύλληπτα υψηλές. Τέτοιες συνθήκες δέν υπάρχουν στή γή, εκτός άν τίς δημιουργήσουμε τε χνητά. Η γή είναι περιοχή χαμηλών ενεργειών, που ευνοούν τή ζωή, αλλά όχι τήν κατανόηση τής απαρχής τού σύμπαντος, που έλαβε χώραν σέ συνθή κες υψηλών ενεργειών. Μπορούμε νά τίς δημιουργήσουμε τεχνητά ; Στό Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) τής Γενεύης, γίνεται τώρα μιά τέτοια προσπάθεια. Στόν γιγάντιο επιταχυντή LHC που υπάρχει εκεί (Large Hadron Collider = Μέγας Επιταχυντής Αδρονίων), εκτελείται τό περίφημο «πείραμα τού αιώνα», που θά μάς πάει στήν αρχή τού χώρου καί τού χρόνου, καί θά προσομοιώσει τίς συνθήκες που επικρατούσαν τότε, τίς πρώτες στιγμές τής δημιουργίας τού Σύμπαντος, πρίν 15 δισεκατομμύρια χρόνια ! Στό CERN δημιουργούνται τεχνητά συνθήκες υψηλών ενεργειών. Υπατομικά σωματίδια όπως τά αδρόνια, επιταχύνονται καί συγκρούονται στόν επιταχυντή LHC, μέ υπερύψηλες ταχύτητες, οπότε δημιουργούνται υπερύψηλες θερμοκρασίες καί λοιπές συνθήκες, που προσεγγίζουν εκείνες τού Big-Bang. Εν τώ μεταξύ ειδικοί μεγάλοι ανιχνευτές τού LHC ανιχνεύουν καί κατα-γράφουν τά στοιχεία που προκύπτουν, ενώ πανίσχυροι υπολογιστές τά επεξεργάζονται κατόπιν καί τά ερμηνεύουν. Μόνο σέ τέτοιες συνθήκες μπορούν νά ελεγχθούν πειραματικά καί νά επα ληθευτούν, ή νά διαψευσθούν, ή νά τροποποιηθούν, θεωρίες σάν αυτές που αναφέρετε στήν επιστολή σας, ήτοι : Θεωρία χορδών καί υπερχορδών ή βρανών καί μεμβρανών. Θεωρία τών αδελφών Μπογκνάνωφ, γιά τό τί υπήρχε πρίν τό Big-Bang. Θεωρίες γιά πολλαπλά ή παράλληλα σύμπαντα, που έχουν διαφορετικές σταθερές, αλλά περιέχονται ενδεχομένως σ’ ένα πολυσύμπαν (Multi-verse). Γιά τή Σκοτεινή `Υλη καί τή Σκοτεινή Ενέργεια. Γιά τό άν τή Μεγάλη Έκρηξη θά ακολουθήσει Μεγάλη Σύνθλιψη. Γιά τυχόν κρυμμένες διαστάσεις, που έχει τό δικό μας τετραδιάστατο σύμπαν, ή άλλα πολυδιάστατα σύμπαντα. Γιά όλα αυτά θά μάς δώσει απάντηση τό πείραμα CERN, άν καί όταν ολοκληρωθεί, καί τό οποίο πάντως, τήν ώρα αυτή που συζητούμε, βρίσκεται εν εξελίξει. Ακόμη καί γά τό «Σωματίδιο τού Θεού» (The particle of God), άν υπάρχει, θά μάς δώσει απάντηση τό «πείραμα τού αιώνα». 4 `Ισως καί γιά τόν ίδιο τό Θεό - άν υπάρχει κι αυτός, καί κρύβεται πίσω απ` τό σωματίδιο Higgs, όπως λέγεται, ή πίσω απ΄ τό τείχος τού Πλάνκ, όπως υπαινίσσονται οι αδελφοί Μπογκντάνωφ στό έργο τους «Θεός καί Επιστή μη», επικαλούμενοι τή ρήση τού Παστέρ : - Η λίγη επιστήμη μάς απομακρύνει απ’ τό Θεό. Η πολλή μάς ξαναφέρνει κοντά του. * * * Στή συνέχεια τής επιστολής σας αναφέρεσθε, κ. Παππά, στήν αρχική, καθαρή καί «αμιγώς μαθηματική πληροφορία», που έδωσε τό σχέδιο καί τόν αλγόριθμο γιά τή δημιουργία τού σύμπαντος. Τήν παραλληλίζετε μάλι στα μέ τίς «ιδέες» (ιδεατές οντότητες) τού Πλάτωνα, καί παραπέμπετε γι’ αυτό στόν μεγάλο σύγχρονο μαθηματικό Roger Penrose. Πράγματι ο Πενρόουζ (αλλά καί άλλοι μαθηματικοί καί αστροφυσικοί) δη-λώνει απερίφραστα πλατωνιστής καί λέει ότι : Κατά τόν Πλάτωνα αληθινή καί απόλυτη ύπαρξη έχουν, όχι τά αισθητά καί υλικά όντα που βλέπουμε, (φυτά, ζώα, άνθρωποι, βουνά, άστρα, μέταλλα...), αλλά τά ιδεατά καί άϋλα όντα που δέ βλέπουμε (οι ιδέες, όπως είναι η ιδέα τής αλήθειας, τής δικαιοσύνης, τής ομορφιάς...). Τά αισθητά όντα υπάρχουν εν χώρω καί χρόνω, είναι προσωρινά καί φθαρτά. Τά ιδεατά όντα (οι ιδέες) είναι πέραν τού χώρου, τού χρόνου καί τής φθοράς. Έχουν απόλυτη υπόσταση καί χρησιμεύουν ως πρότυπο γιά νά πάρουν σχετική καί σκιώδη υπόσταση τά αισθητά όντα. Έτσι καί στόν κόσμο που ζούμε (δέχεται ο Penrose) απόλυτη καί αιώνια ύπαρξη καί υπόσταση έχουν μόνο οι άϋλες μαθηματικές αλήθειες, που εκφράζονται μέ μαθηματικούς τύπους καί γεωμετρικά σύμβολα, όπως : Τό Πυθαγόρειο θεώρημα: α2 = β2 + γ2 Ο τύπος τής παγκοσμίου έλξεως : F = G.M.m/r2 Η σχέση μάζας - ενέργειας : E = mc2 κλπ. Οι μαθηματικές αλήθειες είναι απόλυτες καί ισχύουν εν παντί τόπω καί χρόνω, σάν τίς «ιδέες» τού Πλάτωνα. Δέν τίς δημιούργησαν οι μαθηματικοί. Τίς ανακάλυψαν απλώς οι μαθηματικοί, όπως ο Κολόμβος δέν δημιούργησε, αλλά ανακάλυψε απλώς τήν προϋπάρχουσα Αμερική. Μέ βάση αυτές τίς μαθηματικές ή γεωμετρικές αλήθειες καί σχέσεις, δημι ουργήθηκε τό Σύμπαν. Πράγμα που διαισθανόταν επίσης ο Πλάτων, όταν έλεγε «αεί ο Θεός γεωμετρεί». Αλλά καί ο Αϊνστάϊν όταν έλεγε ότι η βαρύτητα οφείλεται στή γεωμετρική δομή τού σύμπαντος καί εξηγείται απ’ αυτήν. * * * Κλείνοντας τήν επιστολή σας, κ. Παππά, θίγετε ένα ακόμη καίριο σημείο, τό εξής : Η νοητική ικανότητα τού ανθρώπου είναι επαρκής καί ικανή νά συλλάβει τήν ολότητα καί τή νομοτέλεια τού σύμπαντος ; 5 Ή πρέπει νά περιμένουμε κάποια μετάλλαξη στή δομή τού εγκεφάλου, που θά αυξήσει τή νοητική μας ισχύ καί θά μάς κάμει ικανούς νά κατανοούμε πράγματα που σήμερα μάς φαίνοντια ακατανόητα ; Καί αναφέρετε ως παράδειγμα τόν νομπελίστα Φυσικό Richard Feynman, που παραδεχόταν εντίμως ότι, άν καί δημιούργησε ο ίδιος τήν Κβαντική Ηλεκτροδυναμική, καί πήρε βραβείο Νόμπελ γι’ αυτό, κατά βάθος δέν κατα-νοεί τά κβαντικά φαινόμενα. Ούτε αυτός ούτε κανείς άλλος.Δέ μπορεί ο αν θρώπινος νούς νά τά κατανοήσει, διότι αυτά μέν έχουν άπειρη πολυπλοκό τητα, ο δέ νούς μας έχει πεπερασμένη δυνατότητα. Είναι σά νά ζητάμε απ` τόν ανθρώπινο νού νά κατανοήσει καί νά λύσει ένα σύστημα μέ ένα δισεκατομμύριο εξισώσεις. Είναι δυνατόν; Όχι. Γιατί ; Διότι ο εγκέφαλος τού ανθρώπου διαμορφώθηκε απ’ τήν εξέλιξη, όχι γιά νά μπορεί νά λύνει εξισώσεις, αλλά γιά νά μπορεί νά επιβιώνει στόν αγώνα επιβιώσεως. Τόση υπολογιστική ισχύ μάς έδωσε η φύση. Όταν κάποτε λύσαμε, ως ένα βαθμό, τό πρόβλημα τής επιβιώσεως, διαθέ σαμε ένα μέρος τής υπολογιστικής ισχύος τού εγκεφάλου μας, καί γιά άλλα πράγματα, πέρα απ΄ τήν επιβίωση, όπως νά λύνουμε απλές εξισώσεις, πρώτου καί δευτέρου βαθμού. Αυτές οι επιδόσεις τού εγκεφάλου, οι πέραν τής επιβίωσης, από φυσική σκοπιά θεωρούνται υποπροϊόντα, πάρεργα, καί όχι τό κύριο έργο τού εγκεφάλου. Άν είχαμε επιλεγεί γιά τέτοιες επιδόσεις απ’ τή φυσική επιλογή, ο εγκέφα λός μας θά είχε άλλη δομή καί άλλη ισχύ. Οπότε θά ήταν ίσως ικανός νά λύνει συστήματα ανωτέρου βαθμού, καί νά κατανοεί τά κβαντικά φαινόμενα. Τώρα δέ μπορεί νά τά κάνει αυτά, διότι δέν έχει τίς απαιτούμενες νευρολογι κές συνδέσεις καί τά απαιτούμενα εγκεφαλικά κέντρα. Τό ίδιο ισχύει γιά τά αισθητήρια όργανά μας, που έχουν επίσης περιορι σμένη ισχύ. Τά μάτια μας, επί παραδείγματι, δέ βλέπουν όλα τά χρώματα, καί τά αυτιά μας δέν ακούνε όλους τούς ήχους που υπάρχουν στή φύση. Η φυσική επιλογή διαμόρφωσε τά μάτια μας καί τά αυτιά μας έτσι, που νά μπορούν νά βλέπουν καί νά ακούνε εκείνες τίς συχνότητες μόνο, που συμ βάλλουν άμεσα στήν επιβίωση. Τά υπεριώδη καί τά υπέρυθρα χρώματα δέν τά βλέπουμε, τούς υπόηχους καί υπέρηχους γύρω μας δέν τούς ακούμε, διότι δέ μάς χρειάζονται στήν απλή επιβίωση. Ορισμένα ζώα, αντιθέτως, βλέπουν καί ακούνε τέτοιες συχνότητες, διότι τά βοηθούν νά επιζήσουν στίς συγκεκριμένες συνθήκες που ζούν. Τά κβαντικά καί άλλα φαινόμενα, δέν τά βλέπουμε καί δέν τά καταλαβαί νουμε επίσης, μολονότι εκτυλίσσονται συνεχώς μέσα μας καί γύρω μας, διότι δέν έχουν επιβιωτικό ενδιαφέρον. Έχουν βέβαια τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον, αλλά αυτό δέ συγκινεί τή φύση καί τήν εξέλιξη. 6 Άν στό μέλλον γίνουν στόν εγκέφαλό μας καί στά αισθητήρια όργανά μας μεταλλάξεις πρός αυτή τήν κατεύθυνση, τότε θά μπορούμε νά δούμε καί νά κατανοήσουμε φαινόμενα κβαντικά, κοσμολογικά, ψυχολογικά καί άλλα, που σήμερα μάς είναι απρόσιτα. Όπως όμως μάς λέει η Εξελικτική Βιολογία, γιά νά συντελεσθούν τέτοιου είδους μεταλλάξεις, απαιτούνται εκατομμύρια χρόνια. * * * Δέ μπορούμε λοιπόν, κ. Παππά. νά περιμένουμε εκατομμύρια χρόνια, γιά νά γίνουν τέτοιες μεταλλάξεις, καί νά απαντήσουμε τότε στά ερωτήματα τής επιστολής σας. Πρέπει νά κάνουμε κάτι άλλο ως τότε. Τί άλλο ; Μερικοί προτείνουν : αυτό που κάνει η φύση σέ εκατομμύρια χρόνια, μέ βιολογική μετάλλαξη, νά τό επιταχύνουμε εμείς, σέ λίγα χρόνια, μέ τεχνητή μετάλλαξη. Μέ επέμβαση δηλ. στό γενετικό κώδικα τού ανθρώπου. Τώρα που ολοκληρώθηκε η αποκρυπτογράφηση καί χαρτογράφηση τού ανθρωπίνου γονιδιώματος, καί επιχειρούνται γονιδιακές θεραπείες, σέ ανία τες κληρονομικές ασθένειες, κάτι τέτοιο δέν θεωρείται αδύνατο. Θεωρείται όμως, από άλλους, ανήθικο καί επικίνδυνο. Θεωρείται «ύβρις» κατά τής φύσεως. Περιοριζόμαστε λοιπόν, πρός τό παρόν, στήν αύξηση τής ισχύος, όχι τών φυσικών εγκεφάλων, αλλά τών ηλεκτρονικών, τών οποίων η υπολογιστική ισχύς έχει φτάσει ήδη σέ επίπεδα θαυμαστά. Καί στήν διεξαγωγή πειραμάτων, τύπου CERN, όπου μάς περιμένουν άλλες εκπλήξεις. Κάποιες «βεβαιότητες» που είχαμε, γιά τό χώρο, τό χρόνο καί τήν ύλη, αποδεικνύονται εκεί ψευδαισθήσεις. Ενώ άλλοι ορίζοντες, που ούτε κάν υποπτευόμασταν πρίν, ανοίγονται τώρα διάπλατα μπροστά μας. Κατακτούμε έτσι όλο καί περισσότερο τήν κοσμική νομοτέλεια. Τήν τελική όμως Αλήθεια - άν υπάρχει τέτοια - ίσως δέ θά τή μάθουμε ποτέ. Τήν δέ Έσχατη, Αυθεντική Πραγματικότητα, που δέν είναι ανθρωπομορ φική, ενώ εμείς εξακολουθούμε νά σκεπτόμαστε ανθρωποκεντρικά, δέν θά τή συλλάβουμε ποτέ. Πρέπει νά αλλάξουμε τρόπο σκέψεως καί θεωρήσεως τού κόσμου, υπό τό φώς τών νέων επιστημονικών δεδομένων. Κων/νος Ράπτης Διδάκτωρ Φιλοσοφίας - Επιστημολογίας * Υ. Γ. Τό θέμα δέν έκλεισε – η συζήτηση παραμένει ανοιχτή. Όσοι επιθυμούν, μπορούν νά μετάσχουν στόν διάλογο αυτό, μέ θέσεις, αντιθέσεις καί ελεύθερη έκφραση απόψεων.Θά ακολουθήσει διαλεκτική σύνθεση αυτών Επιστημονικός διάλογος από τίς στήλες τού «Παλμού», μέ θέμα ----------------------------------------------------------------------------------------- ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΥΠΑΡΞΙΑΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ------------------------------------------------------------------------------------- Δείκτης αψευδής τής πνευματικότητας τού Αγρινιώτικου κοινού ------------------------------------------------------------------------------------------ Τό κοινό τού Αγρινίου, εκτός απ’ τή μέριμνα που δείχνει γιά τά καθημε-ρινά, πρακτικά καί βιοτικά θέματα, έχει κι άλλα ενδιαφέροντα, πέρα απ’ τήν καθημερινότητα, γιά θέματα επιστημονικά, φιλοσοφικά, καλλιτεχνικά, κοσμο θεωριακά. Γι’ αυτό, όταν η εφημερίδα μας φιλοξενεί τέτοια άρθρα, τό αναγνωστικό κοινό αντιδρά ζωηρά, μέ σχολιασμό τών άρθρων, θέσεις, αντιπαραθέσεις, αναζητήσεις, τηλεφωνήματα, επιστολές κλπ. Πρόσφατα λάβαμε καί δημοσιεύσαμε επιστολή συμπολίτη μας, μέ τό ως άνω πνεύμα. Ο επιστολογράφος κ. Κώστας Παππάς, Αρχιτέκτων τού Εθνι-κού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, απαντά σέ άρθρο τού κ. Κων/νου Ράπτη -διδάκτορος Φιλοσοφίας, που είχε δημοσιευθεί σέ προηγούμενο φύλλο τής εφημερίδας μας. Τό άρθρο τού κ. Ράπτη αναφερόταν στά υπαρξιακά ερωτήματα που γεν-νώνται μέσα μας, μετά τά τελευταία πορίσματα τών θετικών επιστημών, γιά τόν κόσμο καί τή ζωή. Η επιστολή τού κ. Παππά σχολιάζει κριτικώς τίς θέσεις τού άρθρου, καί θέτει περαιτέρω κρίσιμα ερωτήματα. Θέσαμε υπ’ όψιν τού αρθρογράφου τήν επιστολή τού Αρχιτέκτονος κι εκείνος, μέ νέο άρθρο του, απαντά αναλυτικώς σέ όλα τά σημεία καί ερω-τήματα τής επιστολής. Επειδή τά σημεία αυτά προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, σέ κάθε σκε-πτόμενο άνθρωπο, δημοσιεύουμε αυτούσια τήν απάντηση. * * * Αγαπητέ κ. Παππά Μέ τήν επιστολή σας στόν «Παλμό» θέτετε πολύ ενδιαφέροντα κοσμολο-γικά καί φιλοσοφικά ερωτήματα. Τά διατυπώνετε μάλιστα μέ ακριβή επιστη-μονική ορολογία καί γλώσσα, πράγμα που δείχνει ότι κατέχετε εις βάθος τό θέμα. Πρέπει γι’ αυτό η απάντηση νά είναι επαρκώς αναλυτική, ώστε νά μπορεί τό κοινό νά εκτιμήσει τίς ερωτήσεις, καί νά αξιολογήσει τίς απαντήσεις. Ρωτάτε πρώτα άν, γράφοντας τό άρθρο μου, είχα υπ’ όψιν τήν κοσμολο-γική θεωρία τών Αδελφών Μπογκντάνωφ. Όπως σημειώνω στόν επίλογο τού άρθρου, στηρίχθηκα σέ πλούσια καί διεπιστημονική βιβλιογραφία, που φθάνει μέχρι τό 2010. Επομένως, βεβαί 2 ως καί είχα υπ’ όψιν μου τό έργο που μνημονεύετε. Επειδή όμως τό έργο αυτό, άν καί πρωτοποριακό, είναι άγνωστο στό ευρύ κοινό, αξίζει νά πούμε εδώ δυό λόγια κατατοπιστικά. Τή δεκαετία τού `90 κυλοφορεί στή Γαλλία τό βιβλίο «Θεός καί Επιστήμη» (Dieu et la Science). Ήταν προϊόν συνεργασίας ενός φιλοσόφου - τού Ζάν Γκιτόν (Jean Guitton) τής Γαλλικής Ακαδημίας, καί δύο μαθηματικών - αστρο φυσικών : τών αδελφών Μπογκντάνωφ (Ιγκόρ καί Γκρίσκα Bogdanov). Άν καί τό θέμα τού βιβλίου ήταν συναρπαστικό - πώς καί γιατί εμφανίστη κε τό Σύμπαν καί όλα τά εν αυτώ - πέρασε μάλλον απαρατήρητο. Οι αδελφοί Μπογκντάνωφ ωστόσο συνέχισαν τήν έρευνα τού θέματος επί χρόνια, μέ υπερσύγχρονα φυσικομαθηματικά εργαλεία. Καί τή δεκαετία τού 2000 παρουσιάζουν τήν εργασία τους γιά τήν προέ-λευση τού σύμπαντος απ` τό σημείο μηδέν, Η θεωρία τους είναι τόσο επαναστατική, που προκαλεί σάλο στήν επιστη-μονική κοινότητα, αλλά καί σέ ευρύτερη κλίμακα. Οι Τάϊμς τής Νέας Υόρκης (New York Times), μέ πρωτοσέλιδο αφιέρωμά τους διερωτώνται, άν οι συγγραφείς είναι διάνοιες ολκής, ή μάς εμπαίζουν μέ τήν εκπληκτική θεωρία τους. Τό δημοσίευμα τών Times κάνει τό γύρο τού κόσμου καί προκαλεί αντιδράσεις, συζητήσεις, απαντήσεις, συγκρούσεις. Η θεωρία περιέχεται στό βιβλίο τών Αδελφών Μπογκντάνωφ «Πρίν τή Μεγάλη Έκρηξη» (Avant le Big-Bang), έχει δέ μεταφρασθεί καί Ελληνικά. Στό πρώτο ερώτημά σας λοιπόν, απαντώ ναί, κατά τή σύνταξη τού άρ θρου είχα υπ’ όψη μου τή θεωρία Μπογκντάνωφ, άν καί δέ συμφωνώ σέ όλα μ’ αυτή. * * * Εν συνεχεία θέτετε «αμείλικτα», όπως τά χαρακτηρίζετε, ερωτήματα : Η αναγωγή στό μηδέν που επιχειρεί η εργασία Bogdanov, είναι επιστημο νική θεωρία, ή απλή υπόθεση καί εικασία, που δέν αποδεικνύεται πειραματι κώς ; Σωστά τό διατυπώνετε. Μιά θεωρία, τότε καί μόνο τότε, είναι επιστημονι κή, όταν επιδέχεται επαλήθευση (ή διάψευση) διά τού πειράματος. Η Θεωρία τής Σχετικότητος, π.χ. υποβλήθηκε σέ αυστηρό πειραματικό έλεγχο καί άντεξε. Επομένως είναι επιστημονική, ελεγχόμενη καί επαληθευό μενη. Η Κβαντική Θεωρία επίσης. Η Θεωρία τού Αιθέρα όμως, που γινόταν δεκτή πρίν τόν Αϊνστάϊν, δέν επι βεβαιώνεται στά πειράματα. Άρα δέν είναι επιστημονική. Καί γι’ αυτό εγκατα καταλείφθηκε. Δέν υπάρχει «αιθέρας» στή φύση. Υπάρχουν όμως, στή θέση τού «αιθέρα», πεδία: κβαντικό, βαρυτικό, ηλεκτρομαγνητικό κλπ. τά οποία περιγράφουν καί επαληθεύουν οι αληθινά επιστημονικές «θεωρίες πεδίων». Η αναγωγή τού παντός στό μηδέν, καί η προέλευση τών πάντων απ΄ τό μηδέν, σέ ποιά κατηγορία υπάγεται ; 3 Τών επιστημονικών ή τών μή επιστημονικών θεωριών ; Λέτε στήν επιστολή σας, ότι πείραμα εν προκειμένω δέ μπορεί νά γίνει. Καί έχετε δίκιο. Γιά νά γίνει τέτοιο πείραμα, θά έπρεπε νά αναπαραγάγου-με στή γή τίς συνθήκες υψηλών ενεργειών, που επικρατούσαν κατά τή Μεγά λη Έκρηξη: θερμοκρασίες τρισεκατομμυρίων βαθμών, ταχύτητες κοντά στήν ταχύτητα τού φωτός, πιέσεις καί πυκνότητες ασύλληπτα υψηλές. Τέτοιες συνθήκες δέν υπάρχουν στή γή, εκτός άν τίς δημιουργήσουμε τε χνητά. Η γή είναι περιοχή χαμηλών ενεργειών, που ευνοούν τή ζωή, αλλά όχι τήν κατανόηση τής απαρχής τού σύμπαντος, που έλαβε χώραν σέ συνθή κες υψηλών ενεργειών. Μπορούμε νά τίς δημιουργήσουμε τεχνητά ; Στό Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) τής Γενεύης, γίνεται τώρα μιά τέτοια προσπάθεια. Στόν γιγάντιο επιταχυντή LHC που υπάρχει εκεί (Large Hadron Collider = Μέγας Επιταχυντής Αδρονίων), εκτελείται τό περίφημο «πείραμα τού αιώνα», που θά μάς πάει στήν αρχή τού χώρου καί τού χρόνου, καί θά προσομοιώσει τίς συνθήκες που επικρατούσαν τότε, τίς πρώτες στιγμές τής δημιουργίας τού Σύμπαντος, πρίν 15 δισεκατομμύρια χρόνια ! Στό CERN δημιουργούνται τεχνητά συνθήκες υψηλών ενεργειών. Υπατομικά σωματίδια όπως τά αδρόνια, επιταχύνονται καί συγκρούονται στόν επιταχυντή LHC, μέ υπερύψηλες ταχύτητες, οπότε δημιουργούνται υπερύψηλες θερμοκρασίες καί λοιπές συνθήκες, που προσεγγίζουν εκείνες τού Big-Bang. Εν τώ μεταξύ ειδικοί μεγάλοι ανιχνευτές τού LHC ανιχνεύουν καί κατα-γράφουν τά στοιχεία που προκύπτουν, ενώ πανίσχυροι υπολογιστές τά επεξεργάζονται κατόπιν καί τά ερμηνεύουν. Μόνο σέ τέτοιες συνθήκες μπορούν νά ελεγχθούν πειραματικά καί νά επα ληθευτούν, ή νά διαψευσθούν, ή νά τροποποιηθούν, θεωρίες σάν αυτές που αναφέρετε στήν επιστολή σας, ήτοι : Θεωρία χορδών καί υπερχορδών ή βρανών καί μεμβρανών. Θεωρία τών αδελφών Μπογκνάνωφ, γιά τό τί υπήρχε πρίν τό Big-Bang. Θεωρίες γιά πολλαπλά ή παράλληλα σύμπαντα, που έχουν διαφορετικές σταθερές, αλλά περιέχονται ενδεχομένως σ’ ένα πολυσύμπαν (Multi-verse). Γιά τή Σκοτεινή `Υλη καί τή Σκοτεινή Ενέργεια. Γιά τό άν τή Μεγάλη Έκρηξη θά ακολουθήσει Μεγάλη Σύνθλιψη. Γιά τυχόν κρυμμένες διαστάσεις, που έχει τό δικό μας τετραδιάστατο σύμπαν, ή άλλα πολυδιάστατα σύμπαντα. Γιά όλα αυτά θά μάς δώσει απάντηση τό πείραμα CERN, άν καί όταν ολοκληρωθεί, καί τό οποίο πάντως, τήν ώρα αυτή που συζητούμε, βρίσκεται εν εξελίξει. Ακόμη καί γά τό «Σωματίδιο τού Θεού» (The particle of God), άν υπάρχει, θά μάς δώσει απάντηση τό «πείραμα τού αιώνα». 4 `Ισως καί γιά τόν ίδιο τό Θεό - άν υπάρχει κι αυτός, καί κρύβεται πίσω απ` τό σωματίδιο Higgs, όπως λέγεται, ή πίσω απ΄ τό τείχος τού Πλάνκ, όπως υπαινίσσονται οι αδελφοί Μπογκντάνωφ στό έργο τους «Θεός καί Επιστή μη», επικαλούμενοι τή ρήση τού Παστέρ : - Η λίγη επιστήμη μάς απομακρύνει απ’ τό Θεό. Η πολλή μάς ξαναφέρνει κοντά του. * * * Στή συνέχεια τής επιστολής σας αναφέρεσθε, κ. Παππά, στήν αρχική, καθαρή καί «αμιγώς μαθηματική πληροφορία», που έδωσε τό σχέδιο καί τόν αλγόριθμο γιά τή δημιουργία τού σύμπαντος. Τήν παραλληλίζετε μάλι στα μέ τίς «ιδέες» (ιδεατές οντότητες) τού Πλάτωνα, καί παραπέμπετε γι’ αυτό στόν μεγάλο σύγχρονο μαθηματικό Roger Penrose. Πράγματι ο Πενρόουζ (αλλά καί άλλοι μαθηματικοί καί αστροφυσικοί) δη-λώνει απερίφραστα πλατωνιστής καί λέει ότι : Κατά τόν Πλάτωνα αληθινή καί απόλυτη ύπαρξη έχουν, όχι τά αισθητά καί υλικά όντα που βλέπουμε, (φυτά, ζώα, άνθρωποι, βουνά, άστρα, μέταλλα...), αλλά τά ιδεατά καί άϋλα όντα που δέ βλέπουμε (οι ιδέες, όπως είναι η ιδέα τής αλήθειας, τής δικαιοσύνης, τής ομορφιάς...). Τά αισθητά όντα υπάρχουν εν χώρω καί χρόνω, είναι προσωρινά καί φθαρτά. Τά ιδεατά όντα (οι ιδέες) είναι πέραν τού χώρου, τού χρόνου καί τής φθοράς. Έχουν απόλυτη υπόσταση καί χρησιμεύουν ως πρότυπο γιά νά πάρουν σχετική καί σκιώδη υπόσταση τά αισθητά όντα. Έτσι καί στόν κόσμο που ζούμε (δέχεται ο Penrose) απόλυτη καί αιώνια ύπαρξη καί υπόσταση έχουν μόνο οι άϋλες μαθηματικές αλήθειες, που εκφράζονται μέ μαθηματικούς τύπους καί γεωμετρικά σύμβολα, όπως : Τό Πυθαγόρειο θεώρημα: α2 = β2 + γ2 Ο τύπος τής παγκοσμίου έλξεως : F = G.M.m/r2 Η σχέση μάζας - ενέργειας : E = mc2 κλπ. Οι μαθηματικές αλήθειες είναι απόλυτες καί ισχύουν εν παντί τόπω καί χρόνω, σάν τίς «ιδέες» τού Πλάτωνα. Δέν τίς δημιούργησαν οι μαθηματικοί. Τίς ανακάλυψαν απλώς οι μαθηματικοί, όπως ο Κολόμβος δέν δημιούργησε, αλλά ανακάλυψε απλώς τήν προϋπάρχουσα Αμερική. Μέ βάση αυτές τίς μαθηματικές ή γεωμετρικές αλήθειες καί σχέσεις, δημι ουργήθηκε τό Σύμπαν. Πράγμα που διαισθανόταν επίσης ο Πλάτων, όταν έλεγε «αεί ο Θεός γεωμετρεί». Αλλά καί ο Αϊνστάϊν όταν έλεγε ότι η βαρύτητα οφείλεται στή γεωμετρική δομή τού σύμπαντος καί εξηγείται απ’ αυτήν. * * * Κλείνοντας τήν επιστολή σας, κ. Παππά, θίγετε ένα ακόμη καίριο σημείο, τό εξής : Η νοητική ικανότητα τού ανθρώπου είναι επαρκής καί ικανή νά συλλάβει τήν ολότητα καί τή νομοτέλεια τού σύμπαντος ; 5 Ή πρέπει νά περιμένουμε κάποια μετάλλαξη στή δομή τού εγκεφάλου, που θά αυξήσει τή νοητική μας ισχύ καί θά μάς κάμει ικανούς νά κατανοούμε πράγματα που σήμερα μάς φαίνοντια ακατανόητα ; Καί αναφέρετε ως παράδειγμα τόν νομπελίστα Φυσικό Richard Feynman, που παραδεχόταν εντίμως ότι, άν καί δημιούργησε ο ίδιος τήν Κβαντική Ηλεκτροδυναμική, καί πήρε βραβείο Νόμπελ γι’ αυτό, κατά βάθος δέν κατα-νοεί τά κβαντικά φαινόμενα. Ούτε αυτός ούτε κανείς άλλος.Δέ μπορεί ο αν θρώπινος νούς νά τά κατανοήσει, διότι αυτά μέν έχουν άπειρη πολυπλοκό τητα, ο δέ νούς μας έχει πεπερασμένη δυνατότητα. Είναι σά νά ζητάμε απ` τόν ανθρώπινο νού νά κατανοήσει καί νά λύσει ένα σύστημα μέ ένα δισεκατομμύριο εξισώσεις. Είναι δυνατόν; Όχι. Γιατί ; Διότι ο εγκέφαλος τού ανθρώπου διαμορφώθηκε απ’ τήν εξέλιξη, όχι γιά νά μπορεί νά λύνει εξισώσεις, αλλά γιά νά μπορεί νά επιβιώνει στόν αγώνα επιβιώσεως. Τόση υπολογιστική ισχύ μάς έδωσε η φύση. Όταν κάποτε λύσαμε, ως ένα βαθμό, τό πρόβλημα τής επιβιώσεως, διαθέ σαμε ένα μέρος τής υπολογιστικής ισχύος τού εγκεφάλου μας, καί γιά άλλα πράγματα, πέρα απ΄ τήν επιβίωση, όπως νά λύνουμε απλές εξισώσεις, πρώτου καί δευτέρου βαθμού. Αυτές οι επιδόσεις τού εγκεφάλου, οι πέραν τής επιβίωσης, από φυσική σκοπιά θεωρούνται υποπροϊόντα, πάρεργα, καί όχι τό κύριο έργο τού εγκεφάλου. Άν είχαμε επιλεγεί γιά τέτοιες επιδόσεις απ’ τή φυσική επιλογή, ο εγκέφα λός μας θά είχε άλλη δομή καί άλλη ισχύ. Οπότε θά ήταν ίσως ικανός νά λύνει συστήματα ανωτέρου βαθμού, καί νά κατανοεί τά κβαντικά φαινόμενα. Τώρα δέ μπορεί νά τά κάνει αυτά, διότι δέν έχει τίς απαιτούμενες νευρολογι κές συνδέσεις καί τά απαιτούμενα εγκεφαλικά κέντρα. Τό ίδιο ισχύει γιά τά αισθητήρια όργανά μας, που έχουν επίσης περιορι σμένη ισχύ. Τά μάτια μας, επί παραδείγματι, δέ βλέπουν όλα τά χρώματα, καί τά αυτιά μας δέν ακούνε όλους τούς ήχους που υπάρχουν στή φύση. Η φυσική επιλογή διαμόρφωσε τά μάτια μας καί τά αυτιά μας έτσι, που νά μπορούν νά βλέπουν καί νά ακούνε εκείνες τίς συχνότητες μόνο, που συμ βάλλουν άμεσα στήν επιβίωση. Τά υπεριώδη καί τά υπέρυθρα χρώματα δέν τά βλέπουμε, τούς υπόηχους καί υπέρηχους γύρω μας δέν τούς ακούμε, διότι δέ μάς χρειάζονται στήν απλή επιβίωση. Ορισμένα ζώα, αντιθέτως, βλέπουν καί ακούνε τέτοιες συχνότητες, διότι τά βοηθούν νά επιζήσουν στίς συγκεκριμένες συνθήκες που ζούν. Τά κβαντικά καί άλλα φαινόμενα, δέν τά βλέπουμε καί δέν τά καταλαβαί νουμε επίσης, μολονότι εκτυλίσσονται συνεχώς μέσα μας καί γύρω μας, διότι δέν έχουν επιβιωτικό ενδιαφέρον. Έχουν βέβαια τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον, αλλά αυτό δέ συγκινεί τή φύση καί τήν εξέλιξη. 6 Άν στό μέλλον γίνουν στόν εγκέφαλό μας καί στά αισθητήρια όργανά μας μεταλλάξεις πρός αυτή τήν κατεύθυνση, τότε θά μπορούμε νά δούμε καί νά κατανοήσουμε φαινόμενα κβαντικά, κοσμολογικά, ψυχολογικά καί άλλα, που σήμερα μάς είναι απρόσιτα. Όπως όμως μάς λέει η Εξελικτική Βιολογία, γιά νά συντελεσθούν τέτοιου είδους μεταλλάξεις, απαιτούνται εκατομμύρια χρόνια. * * * Δέ μπορούμε λοιπόν, κ. Παππά. νά περιμένουμε εκατομμύρια χρόνια, γιά νά γίνουν τέτοιες μεταλλάξεις, καί νά απαντήσουμε τότε στά ερωτήματα τής επιστολής σας. Πρέπει νά κάνουμε κάτι άλλο ως τότε. Τί άλλο ; Μερικοί προτείνουν : αυτό που κάνει η φύση σέ εκατομμύρια χρόνια, μέ βιολογική μετάλλαξη, νά τό επιταχύνουμε εμείς, σέ λίγα χρόνια, μέ τεχνητή μετάλλαξη. Μέ επέμβαση δηλ. στό γενετικό κώδικα τού ανθρώπου. Τώρα που ολοκληρώθηκε η αποκρυπτογράφηση καί χαρτογράφηση τού ανθρωπίνου γονιδιώματος, καί επιχειρούνται γονιδιακές θεραπείες, σέ ανία τες κληρονομικές ασθένειες, κάτι τέτοιο δέν θεωρείται αδύνατο. Θεωρείται όμως, από άλλους, ανήθικο καί επικίνδυνο. Θεωρείται «ύβρις» κατά τής φύσεως. Περιοριζόμαστε λοιπόν, πρός τό παρόν, στήν αύξηση τής ισχύος, όχι τών φυσικών εγκεφάλων, αλλά τών ηλεκτρονικών, τών οποίων η υπολογιστική ισχύς έχει φτάσει ήδη σέ επίπεδα θαυμαστά. Καί στήν διεξαγωγή πειραμάτων, τύπου CERN, όπου μάς περιμένουν άλλες εκπλήξεις. Κάποιες «βεβαιότητες» που είχαμε, γιά τό χώρο, τό χρόνο καί τήν ύλη, αποδεικνύονται εκεί ψευδαισθήσεις. Ενώ άλλοι ορίζοντες, που ούτε κάν υποπτευόμασταν πρίν, ανοίγονται τώρα διάπλατα μπροστά μας. Κατακτούμε έτσι όλο καί περισσότερο τήν κοσμική νομοτέλεια. Τήν τελική όμως Αλήθεια - άν υπάρχει τέτοια - ίσως δέ θά τή μάθουμε ποτέ. Τήν δέ Έσχατη, Αυθεντική Πραγματικότητα, που δέν είναι ανθρωπομορ φική, ενώ εμείς εξακολουθούμε νά σκεπτόμαστε ανθρωποκεντρικά, δέν θά τή συλλάβουμε ποτέ. Πρέπει νά αλλάξουμε τρόπο σκέψεως καί θεωρήσεως τού κόσμου, υπό τό φώς τών νέων επιστημονικών δεδομένων. Κων/νος Ράπτης Διδάκτωρ Φιλοσοφίας - Επιστημολογίας * Υ. Γ. Τό θέμα δέν έκλεισε – η συζήτηση παραμένει ανοιχτή. Όσοι επιθυμούν, μπορούν νά μετάσχουν στόν διάλογο αυτό, μέ θέσεις, αντιθέσεις καί ελεύθερη έκφραση απόψεων.Θά ακολουθήσει διαλεκτική σύνθεση αυτών Επιστημονικός διάλογος από τίς στήλες τού «Παλμού», μέ θέμα ----------------------------------------------------------------------------------------- ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΥΠΑΡΞΙΑΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ------------------------------------------------------------------------------------- Δείκτης αψευδής τής πνευματικότητας τού Αγρινιώτικου κοινού ------------------------------------------------------------------------------------------ Τό κοινό τού Αγρινίου, εκτός απ’ τή μέριμνα που δείχνει γιά τά καθημε-ρινά, πρακτικά καί βιοτικά θέματα, έχει κι άλλα ενδιαφέροντα, πέρα απ’ τήν καθημερινότητα, γιά θέματα επιστημονικά, φιλοσοφικά, καλλιτεχνικά, κοσμο θεωριακά. Γι’ αυτό, όταν η εφημερίδα μας φιλοξενεί τέτοια άρθρα, τό αναγνωστικό κοινό αντιδρά ζωηρά, μέ σχολιασμό τών άρθρων, θέσεις, αντιπαραθέσεις, αναζητήσεις, τηλεφωνήματα, επιστολές κλπ. Πρόσφατα λάβαμε καί δημοσιεύσαμε επιστολή συμπολίτη μας, μέ τό ως άνω πνεύμα. Ο επιστολογράφος κ. Κώστας Παππάς, Αρχιτέκτων τού Εθνι-κού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, απαντά σέ άρθρο τού κ. Κων/νου Ράπτη -διδάκτορος Φιλοσοφίας, που είχε δημοσιευθεί σέ προηγούμενο φύλλο τής εφημερίδας μας. Τό άρθρο τού κ. Ράπτη αναφερόταν στά υπαρξιακά ερωτήματα που γεν-νώνται μέσα μας, μετά τά τελευταία πορίσματα τών θετικών επιστημών, γιά τόν κόσμο καί τή ζωή. Η επιστολή τού κ. Παππά σχολιάζει κριτικώς τίς θέσεις τού άρθρου, καί θέτει περαιτέρω κρίσιμα ερωτήματα. Θέσαμε υπ’ όψιν τού αρθρογράφου τήν επιστολή τού Αρχιτέκτονος κι εκείνος, μέ νέο άρθρο του, απαντά αναλυτικώς σέ όλα τά σημεία καί ερω-τήματα τής επιστολής. Επειδή τά σημεία αυτά προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, σέ κάθε σκε-πτόμενο άνθρωπο, δημοσιεύουμε αυτούσια τήν απάντηση. * * * Αγαπητέ κ. Παππά Μέ τήν επιστολή σας στόν «Παλμό» θέτετε πολύ ενδιαφέροντα κοσμολο-γικά καί φιλοσοφικά ερωτήματα. Τά διατυπώνετε μάλιστα μέ ακριβή επιστη-μονική ορολογία καί γλώσσα, πράγμα που δείχνει ότι κατέχετε εις βάθος τό θέμα. Πρέπει γι’ αυτό η απάντηση νά είναι επαρκώς αναλυτική, ώστε νά μπορεί τό κοινό νά εκτιμήσει τίς ερωτήσεις, καί νά αξιολογήσει τίς απαντήσεις. Ρωτάτε πρώτα άν, γράφοντας τό άρθρο μου, είχα υπ’ όψιν τήν κοσμολο-γική θεωρία τών Αδελφών Μπογκντάνωφ. Όπως σημειώνω στόν επίλογο τού άρθρου, στηρίχθηκα σέ πλούσια καί διεπιστημονική βιβλιογραφία, που φθάνει μέχρι τό 2010. Επομένως, βεβαί 2 ως καί είχα υπ’ όψιν μου τό έργο που μνημονεύετε. Επειδή όμως τό έργο αυτό, άν καί πρωτοποριακό, είναι άγνωστο στό ευρύ κοινό, αξίζει νά πούμε εδώ δυό λόγια κατατοπιστικά. Τή δεκαετία τού `90 κυλοφορεί στή Γαλλία τό βιβλίο «Θεός καί Επιστήμη» (Dieu et la Science). Ήταν προϊόν συνεργασίας ενός φιλοσόφου - τού Ζάν Γκιτόν (Jean Guitton) τής Γαλλικής Ακαδημίας, καί δύο μαθηματικών - αστρο φυσικών : τών αδελφών Μπογκντάνωφ (Ιγκόρ καί Γκρίσκα Bogdanov). Άν καί τό θέμα τού βιβλίου ήταν συναρπαστικό - πώς καί γιατί εμφανίστη κε τό Σύμπαν καί όλα τά εν αυτώ - πέρασε μάλλον απαρατήρητο. Οι αδελφοί Μπογκντάνωφ ωστόσο συνέχισαν τήν έρευνα τού θέματος επί χρόνια, μέ υπερσύγχρονα φυσικομαθηματικά εργαλεία. Καί τή δεκαετία τού 2000 παρουσιάζουν τήν εργασία τους γιά τήν προέ-λευση τού σύμπαντος απ` τό σημείο μηδέν, Η θεωρία τους είναι τόσο επαναστατική, που προκαλεί σάλο στήν επιστη-μονική κοινότητα, αλλά καί σέ ευρύτερη κλίμακα. Οι Τάϊμς τής Νέας Υόρκης (New York Times), μέ πρωτοσέλιδο αφιέρωμά τους διερωτώνται, άν οι συγγραφείς είναι διάνοιες ολκής, ή μάς εμπαίζουν μέ τήν εκπληκτική θεωρία τους. Τό δημοσίευμα τών Times κάνει τό γύρο τού κόσμου καί προκαλεί αντιδράσεις, συζητήσεις, απαντήσεις, συγκρούσεις. Η θεωρία περιέχεται στό βιβλίο τών Αδελφών Μπογκντάνωφ «Πρίν τή Μεγάλη Έκρηξη» (Avant le Big-Bang), έχει δέ μεταφρασθεί καί Ελληνικά. Στό πρώτο ερώτημά σας λοιπόν, απαντώ ναί, κατά τή σύνταξη τού άρ θρου είχα υπ’ όψη μου τή θεωρία Μπογκντάνωφ, άν καί δέ συμφωνώ σέ όλα μ’ αυτή. * * * Εν συνεχεία θέτετε «αμείλικτα», όπως τά χαρακτηρίζετε, ερωτήματα : Η αναγωγή στό μηδέν που επιχειρεί η εργασία Bogdanov, είναι επιστημο νική θεωρία, ή απλή υπόθεση καί εικασία, που δέν αποδεικνύεται πειραματι κώς ; Σωστά τό διατυπώνετε. Μιά θεωρία, τότε καί μόνο τότε, είναι επιστημονι κή, όταν επιδέχεται επαλήθευση (ή διάψευση) διά τού πειράματος. Η Θεωρία τής Σχετικότητος, π.χ. υποβλήθηκε σέ αυστηρό πειραματικό έλεγχο καί άντεξε. Επομένως είναι επιστημονική, ελεγχόμενη καί επαληθευό μενη. Η Κβαντική Θεωρία επίσης. Η Θεωρία τού Αιθέρα όμως, που γινόταν δεκτή πρίν τόν Αϊνστάϊν, δέν επι βεβαιώνεται στά πειράματα. Άρα δέν είναι επιστημονική. Καί γι’ αυτό εγκατα καταλείφθηκε. Δέν υπάρχει «αιθέρας» στή φύση. Υπάρχουν όμως, στή θέση τού «αιθέρα», πεδία: κβαντικό, βαρυτικό, ηλεκτρομαγνητικό κλπ. τά οποία περιγράφουν καί επαληθεύουν οι αληθινά επιστημονικές «θεωρίες πεδίων». Η αναγωγή τού παντός στό μηδέν, καί η προέλευση τών πάντων απ΄ τό μηδέν, σέ ποιά κατηγορία υπάγεται ; 3 Τών επιστημονικών ή τών μή επιστημονικών θεωριών ; Λέτε στήν επιστολή σας, ότι πείραμα εν προκειμένω δέ μπορεί νά γίνει. Καί έχετε δίκιο. Γιά νά γίνει τέτοιο πείραμα, θά έπρεπε νά αναπαραγάγου-με στή γή τίς συνθήκες υψηλών ενεργειών, που επικρατούσαν κατά τή Μεγά λη Έκρηξη: θερμοκρασίες τρισεκατομμυρίων βαθμών, ταχύτητες κοντά στήν ταχύτητα τού φωτός, πιέσεις καί πυκνότητες ασύλληπτα υψηλές. Τέτοιες συνθήκες δέν υπάρχουν στή γή, εκτός άν τίς δημιουργήσουμε τε χνητά. Η γή είναι περιοχή χαμηλών ενεργειών, που ευνοούν τή ζωή, αλλά όχι τήν κατανόηση τής απαρχής τού σύμπαντος, που έλαβε χώραν σέ συνθή κες υψηλών ενεργειών. Μπορούμε νά τίς δημιουργήσουμε τεχνητά ; Στό Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) τής Γενεύης, γίνεται τώρα μιά τέτοια προσπάθεια. Στόν γιγάντιο επιταχυντή LHC που υπάρχει εκεί (Large Hadron Collider = Μέγας Επιταχυντής Αδρονίων), εκτελείται τό περίφημο «πείραμα τού αιώνα», που θά μάς πάει στήν αρχή τού χώρου καί τού χρόνου, καί θά προσομοιώσει τίς συνθήκες που επικρατούσαν τότε, τίς πρώτες στιγμές τής δημιουργίας τού Σύμπαντος, πρίν 15 δισεκατομμύρια χρόνια ! Στό CERN δημιουργούνται τεχνητά συνθήκες υψηλών ενεργειών. Υπατομικά σωματίδια όπως τά αδρόνια, επιταχύνονται καί συγκρούονται στόν επιταχυντή LHC, μέ υπερύψηλες ταχύτητες, οπότε δημιουργούνται υπερύψηλες θερμοκρασίες καί λοιπές συνθήκες, που προσεγγίζουν εκείνες τού Big-Bang. Εν τώ μεταξύ ειδικοί μεγάλοι ανιχνευτές τού LHC ανιχνεύουν καί κατα-γράφουν τά στοιχεία που προκύπτουν, ενώ πανίσχυροι υπολογιστές τά επεξεργάζονται κατόπιν καί τά ερμηνεύουν. Μόνο σέ τέτοιες συνθήκες μπορούν νά ελεγχθούν πειραματικά καί νά επα ληθευτούν, ή νά διαψευσθούν, ή νά τροποποιηθούν, θεωρίες σάν αυτές που αναφέρετε στήν επιστολή σας, ήτοι : Θεωρία χορδών καί υπερχορδών ή βρανών καί μεμβρανών. Θεωρία τών αδελφών Μπογκνάνωφ, γιά τό τί υπήρχε πρίν τό Big-Bang. Θεωρίες γιά πολλαπλά ή παράλληλα σύμπαντα, που έχουν διαφορετικές σταθερές, αλλά περιέχονται ενδεχομένως σ’ ένα πολυσύμπαν (Multi-verse). Γιά τή Σκοτεινή `Υλη καί τή Σκοτεινή Ενέργεια. Γιά τό άν τή Μεγάλη Έκρηξη θά ακολουθήσει Μεγάλη Σύνθλιψη. Γιά τυχόν κρυμμένες διαστάσεις, που έχει τό δικό μας τετραδιάστατο σύμπαν, ή άλλα πολυδιάστατα σύμπαντα. Γιά όλα αυτά θά μάς δώσει απάντηση τό πείραμα CERN, άν καί όταν ολοκληρωθεί, καί τό οποίο πάντως, τήν ώρα αυτή που συζητούμε, βρίσκεται εν εξελίξει. Ακόμη καί γά τό «Σωματίδιο τού Θεού» (The particle of God), άν υπάρχει, θά μάς δώσει απάντηση τό «πείραμα τού αιώνα». 4 `Ισως καί γιά τόν ίδιο τό Θεό - άν υπάρχει κι αυτός, καί κρύβεται πίσω απ` τό σωματίδιο Higgs, όπως λέγεται, ή πίσω απ΄ τό τείχος τού Πλάνκ, όπως υπαινίσσονται οι αδελφοί Μπογκντάνωφ στό έργο τους «Θεός καί Επιστή μη», επικαλούμενοι τή ρήση τού Παστέρ : - Η λίγη επιστήμη μάς απομακρύνει απ’ τό Θεό. Η πολλή μάς ξαναφέρνει κοντά του. * * * Στή συνέχεια τής επιστολής σας αναφέρεσθε, κ. Παππά, στήν αρχική, καθαρή καί «αμιγώς μαθηματική πληροφορία», που έδωσε τό σχέδιο καί τόν αλγόριθμο γιά τή δημιουργία τού σύμπαντος. Τήν παραλληλίζετε μάλι στα μέ τίς «ιδέες» (ιδεατές οντότητες) τού Πλάτωνα, καί παραπέμπετε γι’ αυτό στόν μεγάλο σύγχρονο μαθηματικό Roger Penrose. Πράγματι ο Πενρόουζ (αλλά καί άλλοι μαθηματικοί καί αστροφυσικοί) δη-λώνει απερίφραστα πλατωνιστής καί λέει ότι : Κατά τόν Πλάτωνα αληθινή καί απόλυτη ύπαρξη έχουν, όχι τά αισθητά καί υλικά όντα που βλέπουμε, (φυτά, ζώα, άνθρωποι, βουνά, άστρα, μέταλλα...), αλλά τά ιδεατά καί άϋλα όντα που δέ βλέπουμε (οι ιδέες, όπως είναι η ιδέα τής αλήθειας, τής δικαιοσύνης, τής ομορφιάς...). Τά αισθητά όντα υπάρχουν εν χώρω καί χρόνω, είναι προσωρινά καί φθαρτά. Τά ιδεατά όντα (οι ιδέες) είναι πέραν τού χώρου, τού χρόνου καί τής φθοράς. Έχουν απόλυτη υπόσταση καί χρησιμεύουν ως πρότυπο γιά νά πάρουν σχετική καί σκιώδη υπόσταση τά αισθητά όντα. Έτσι καί στόν κόσμο που ζούμε (δέχεται ο Penrose) απόλυτη καί αιώνια ύπαρξη καί υπόσταση έχουν μόνο οι άϋλες μαθηματικές αλήθειες, που εκφράζονται μέ μαθηματικούς τύπους καί γεωμετρικά σύμβολα, όπως : Τό Πυθαγόρειο θεώρημα: α2 = β2 + γ2 Ο τύπος τής παγκοσμίου έλξεως : F = G.M.m/r2 Η σχέση μάζας - ενέργειας : E = mc2 κλπ. Οι μαθηματικές αλήθειες είναι απόλυτες καί ισχύουν εν παντί τόπω καί χρόνω, σάν τίς «ιδέες» τού Πλάτωνα. Δέν τίς δημιούργησαν οι μαθηματικοί. Τίς ανακάλυψαν απλώς οι μαθηματικοί, όπως ο Κολόμβος δέν δημιούργησε, αλλά ανακάλυψε απλώς τήν προϋπάρχουσα Αμερική. Μέ βάση αυτές τίς μαθηματικές ή γεωμετρικές αλήθειες καί σχέσεις, δημι ουργήθηκε τό Σύμπαν. Πράγμα που διαισθανόταν επίσης ο Πλάτων, όταν έλεγε «αεί ο Θεός γεωμετρεί». Αλλά καί ο Αϊνστάϊν όταν έλεγε ότι η βαρύτητα οφείλεται στή γεωμετρική δομή τού σύμπαντος καί εξηγείται απ’ αυτήν. * * * Κλείνοντας τήν επιστολή σας, κ. Παππά, θίγετε ένα ακόμη καίριο σημείο, τό εξής : Η νοητική ικανότητα τού ανθρώπου είναι επαρκής καί ικανή νά συλλάβει τήν ολότητα καί τή νομοτέλεια τού σύμπαντος ; 5 Ή πρέπει νά περιμένουμε κάποια μετάλλαξη στή δομή τού εγκεφάλου, που θά αυξήσει τή νοητική μας ισχύ καί θά μάς κάμει ικανούς νά κατανοούμε πράγματα που σήμερα μάς φαίνοντια ακατανόητα ; Καί αναφέρετε ως παράδειγμα τόν νομπελίστα Φυσικό Richard Feynman, που παραδεχόταν εντίμως ότι, άν καί δημιούργησε ο ίδιος τήν Κβαντική Ηλεκτροδυναμική, καί πήρε βραβείο Νόμπελ γι’ αυτό, κατά βάθος δέν κατα-νοεί τά κβαντικά φαινόμενα. Ούτε αυτός ούτε κανείς άλλος.Δέ μπορεί ο αν θρώπινος νούς νά τά κατανοήσει, διότι αυτά μέν έχουν άπειρη πολυπλοκό τητα, ο δέ νούς μας έχει πεπερασμένη δυνατότητα. Είναι σά νά ζητάμε απ` τόν ανθρώπινο νού νά κατανοήσει καί νά λύσει ένα σύστημα μέ ένα δισεκατομμύριο εξισώσεις. Είναι δυνατόν; Όχι. Γιατί ; Διότι ο εγκέφαλος τού ανθρώπου διαμορφώθηκε απ’ τήν εξέλιξη, όχι γιά νά μπορεί νά λύνει εξισώσεις, αλλά γιά νά μπορεί νά επιβιώνει στόν αγώνα επιβιώσεως. Τόση υπολογιστική ισχύ μάς έδωσε η φύση. Όταν κάποτε λύσαμε, ως ένα βαθμό, τό πρόβλημα τής επιβιώσεως, διαθέ σαμε ένα μέρος τής υπολογιστικής ισχύος τού εγκεφάλου μας, καί γιά άλλα πράγματα, πέρα απ΄ τήν επιβίωση, όπως νά λύνουμε απλές εξισώσεις, πρώτου καί δευτέρου βαθμού. Αυτές οι επιδόσεις τού εγκεφάλου, οι πέραν τής επιβίωσης, από φυσική σκοπιά θεωρούνται υποπροϊόντα, πάρεργα, καί όχι τό κύριο έργο τού εγκεφάλου. Άν είχαμε επιλεγεί γιά τέτοιες επιδόσεις απ’ τή φυσική επιλογή, ο εγκέφα λός μας θά είχε άλλη δομή καί άλλη ισχύ. Οπότε θά ήταν ίσως ικανός νά λύνει συστήματα ανωτέρου βαθμού, καί νά κατανοεί τά κβαντικά φαινόμενα. Τώρα δέ μπορεί νά τά κάνει αυτά, διότι δέν έχει τίς απαιτούμενες νευρολογι κές συνδέσεις καί τά απαιτούμενα εγκεφαλικά κέντρα. Τό ίδιο ισχύει γιά τά αισθητήρια όργανά μας, που έχουν επίσης περιορι σμένη ισχύ. Τά μάτια μας, επί παραδείγματι, δέ βλέπουν όλα τά χρώματα, καί τά αυτιά μας δέν ακούνε όλους τούς ήχους που υπάρχουν στή φύση. Η φυσική επιλογή διαμόρφωσε τά μάτια μας καί τά αυτιά μας έτσι, που νά μπορούν νά βλέπουν καί νά ακούνε εκείνες τίς συχνότητες μόνο, που συμ βάλλουν άμεσα στήν επιβίωση. Τά υπεριώδη καί τά υπέρυθρα χρώματα δέν τά βλέπουμε, τούς υπόηχους καί υπέρηχους γύρω μας δέν τούς ακούμε, διότι δέ μάς χρειάζονται στήν απλή επιβίωση. Ορισμένα ζώα, αντιθέτως, βλέπουν καί ακούνε τέτοιες συχνότητες, διότι τά βοηθούν νά επιζήσουν στίς συγκεκριμένες συνθήκες που ζούν. Τά κβαντικά καί άλλα φαινόμενα, δέν τά βλέπουμε καί δέν τά καταλαβαί νουμε επίσης, μολονότι εκτυλίσσονται συνεχώς μέσα μας καί γύρω μας, διότι δέν έχουν επιβιωτικό ενδιαφέρον. Έχουν βέβαια τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον, αλλά αυτό δέ συγκινεί τή φύση καί τήν εξέλιξη. 6 Άν στό μέλλον γίνουν στόν εγκέφαλό μας καί στά αισθητήρια όργανά μας μεταλλάξεις πρός αυτή τήν κατεύθυνση, τότε θά μπορούμε νά δούμε καί νά κατανοήσουμε φαινόμενα κβαντικά, κοσμολογικά, ψυχολογικά καί άλλα, που σήμερα μάς είναι απρόσιτα. Όπως όμως μάς λέει η Εξελικτική Βιολογία, γιά νά συντελεσθούν τέτοιου είδους μεταλλάξεις, απαιτούνται εκατομμύρια χρόνια. * * * Δέ μπορούμε λοιπόν, κ. Παππά. νά περιμένουμε εκατομμύρια χρόνια, γιά νά γίνουν τέτοιες μεταλλάξεις, καί νά απαντήσουμε τότε στά ερωτήματα τής επιστολής σας. Πρέπει νά κάνουμε κάτι άλλο ως τότε. Τί άλλο ; Μερικοί προτείνουν : αυτό που κάνει η φύση σέ εκατομμύρια χρόνια, μέ βιολογική μετάλλαξη, νά τό επιταχύνουμε εμείς, σέ λίγα χρόνια, μέ τεχνητή μετάλλαξη. Μέ επέμβαση δηλ. στό γενετικό κώδικα τού ανθρώπου. Τώρα που ολοκληρώθηκε η αποκρυπτογράφηση καί χαρτογράφηση τού ανθρωπίνου γονιδιώματος, καί επιχειρούνται γονιδιακές θεραπείες, σέ ανία τες κληρονομικές ασθένειες, κάτι τέτοιο δέν θεωρείται αδύνατο. Θεωρείται όμως, από άλλους, ανήθικο καί επικίνδυνο. Θεωρείται «ύβρις» κατά τής φύσεως. Περιοριζόμαστε λοιπόν, πρός τό παρόν, στήν αύξηση τής ισχύος, όχι τών φυσικών εγκεφάλων, αλλά τών ηλεκτρονικών, τών οποίων η υπολογιστική ισχύς έχει φτάσει ήδη σέ επίπεδα θαυμαστά. Καί στήν διεξαγωγή πειραμάτων, τύπου CERN, όπου μάς περιμένουν άλλες εκπλήξεις. Κάποιες «βεβαιότητες» που είχαμε, γιά τό χώρο, τό χρόνο καί τήν ύλη, αποδεικνύονται εκεί ψευδαισθήσεις. Ενώ άλλοι ορίζοντες, που ούτε κάν υποπτευόμασταν πρίν, ανοίγονται τώρα διάπλατα μπροστά μας. Κατακτούμε έτσι όλο καί περισσότερο τήν κοσμική νομοτέλεια. Τήν τελική όμως Αλήθεια - άν υπάρχει τέτοια - ίσως δέ θά τή μάθουμε ποτέ. Τήν δέ Έσχατη, Αυθεντική Πραγματικότητα, που δέν είναι ανθρωπομορ φική, ενώ εμείς εξακολουθούμε νά σκεπτόμαστε ανθρωποκεντρικά, δέν θά τή συλλάβουμε ποτέ. Πρέπει νά αλλάξουμε τρόπο σκέψεως καί θεωρήσεως τού κόσμου, υπό τό φώς τών νέων επιστημονικών δεδομένων. Κων/νος Ράπτης Διδάκτωρ Φιλοσοφίας - Επιστημολογίας * Υ. Γ. Τό θέμα δέν έκλεισε – η συζήτηση παραμένει ανοιχτή. Όσοι επιθυμούν, μπορούν νά μετάσχουν στόν διάλογο αυτό, μέ θέσεις, αντιθέσεις καί ελεύθερη έκφραση απόψεων.Θά ακολουθήσει διαλεκτική σύνθεση αυτών Επιστημονικός διάλογος από τίς στήλες τού «Παλμού», μέ θέμα ----------------------------------------------------------------------------------------- ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΥΠΑΡΞΙΑΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ------------------------------------------------------------------------------------- Δείκτης αψευδής τής πνευματικότητας τού Αγρινιώτικου κοινού ------------------------------------------------------------------------------------------ Τό κοινό τού Αγρινίου, εκτός απ’ τή μέριμνα που δείχνει γιά τά καθημε-ρινά, πρακτικά καί βιοτικά θέματα, έχει κι άλλα ενδιαφέροντα, πέρα απ’ τήν καθημερινότητα, γιά θέματα επιστημονικά, φιλοσοφικά, καλλιτεχνικά, κοσμο θεωριακά. Γι’ αυτό, όταν η εφημερίδα μας φιλοξενεί τέτοια άρθρα, τό αναγνωστικό κοινό αντιδρά ζωηρά, μέ σχολιασμό τών άρθρων, θέσεις, αντιπαραθέσεις, αναζητήσεις, τηλεφωνήματα, επιστολές κλπ. Πρόσφατα λάβαμε καί δημοσιεύσαμε επιστολή συμπολίτη μας, μέ τό ως άνω πνεύμα. Ο επιστολογράφος κ. Κώστας Παππάς, Αρχιτέκτων τού Εθνι-κού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, απαντά σέ άρθρο τού κ. Κων/νου Ράπτη -διδάκτορος Φιλοσοφίας, που είχε δημοσιευθεί σέ προηγούμενο φύλλο τής εφημερίδας μας. Τό άρθρο τού κ. Ράπτη αναφερόταν στά υπαρξιακά ερωτήματα που γεν-νώνται μέσα μας, μετά τά τελευταία πορίσματα τών θετικών επιστημών, γιά τόν κόσμο καί τή ζωή. Η επιστολή τού κ. Παππά σχολιάζει κριτικώς τίς θέσεις τού άρθρου, καί θέτει περαιτέρω κρίσιμα ερωτήματα. Θέσαμε υπ’ όψιν τού αρθρογράφου τήν επιστολή τού Αρχιτέκτονος κι εκείνος, μέ νέο άρθρο του, απαντά αναλυτικώς σέ όλα τά σημεία καί ερω-τήματα τής επιστολής. Επειδή τά σημεία αυτά προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, σέ κάθε σκε-πτόμενο άνθρωπο, δημοσιεύουμε αυτούσια τήν απάντηση. * * * Αγαπητέ κ. Παππά Μέ τήν επιστολή σας στόν «Παλμό» θέτετε πολύ ενδιαφέροντα κοσμολο-γικά καί φιλοσοφικά ερωτήματα. Τά διατυπώνετε μάλιστα μέ ακριβή επιστη-μονική ορολογία καί γλώσσα, πράγμα που δείχνει ότι κατέχετε εις βάθος τό θέμα. Πρέπει γι’ αυτό η απάντηση νά είναι επαρκώς αναλυτική, ώστε νά μπορεί τό κοινό νά εκτιμήσει τίς ερωτήσεις, καί νά αξιολογήσει τίς απαντήσεις. Ρωτάτε πρώτα άν, γράφοντας τό άρθρο μου, είχα υπ’ όψιν τήν κοσμολο-γική θεωρία τών Αδελφών Μπογκντάνωφ. Όπως σημειώνω στόν επίλογο τού άρθρου, στηρίχθηκα σέ πλούσια καί διεπιστημονική βιβλιογραφία, που φθάνει μέχρι τό 2010. Επομένως, βεβαί 2 ως καί είχα υπ’ όψιν μου τό έργο που μνημονεύετε. Επειδή όμως τό έργο αυτό, άν καί πρωτοποριακό, είναι άγνωστο στό ευρύ κοινό, αξίζει νά πούμε εδώ δυό λόγια κατατοπιστικά. Τή δεκαετία τού `90 κυλοφορεί στή Γαλλία τό βιβλίο «Θεός καί Επιστήμη» (Dieu et la Science). Ήταν προϊόν συνεργασίας ενός φιλοσόφου - τού Ζάν Γκιτόν (Jean Guitton) τής Γαλλικής Ακαδημίας, καί δύο μαθηματικών - αστρο φυσικών : τών αδελφών Μπογκντάνωφ (Ιγκόρ καί Γκρίσκα Bogdanov). Άν καί τό θέμα τού βιβλίου ήταν συναρπαστικό - πώς καί γιατί εμφανίστη κε τό Σύμπαν καί όλα τά εν αυτώ - πέρασε μάλλον απαρατήρητο. Οι αδελφοί Μπογκντάνωφ ωστόσο συνέχισαν τήν έρευνα τού θέματος επί χρόνια, μέ υπερσύγχρονα φυσικομαθηματικά εργαλεία. Καί τή δεκαετία τού 2000 παρουσιάζουν τήν εργασία τους γιά τήν προέ-λευση τού σύμπαντος απ` τό σημείο μηδέν, Η θεωρία τους είναι τόσο επαναστατική, που προκαλεί σάλο στήν επιστη-μονική κοινότητα, αλλά καί σέ ευρύτερη κλίμακα. Οι Τάϊμς τής Νέας Υόρκης (New York Times), μέ πρωτοσέλιδο αφιέρωμά τους διερωτώνται, άν οι συγγραφείς είναι διάνοιες ολκής, ή μάς εμπαίζουν μέ τήν εκπληκτική θεωρία τους. Τό δημοσίευμα τών Times κάνει τό γύρο τού κόσμου καί προκαλεί αντιδράσεις, συζητήσεις, απαντήσεις, συγκρούσεις. Η θεωρία περιέχεται στό βιβλίο τών Αδελφών Μπογκντάνωφ «Πρίν τή Μεγάλη Έκρηξη» (Avant le Big-Bang), έχει δέ μεταφρασθεί καί Ελληνικά. Στό πρώτο ερώτημά σας λοιπόν, απαντώ ναί, κατά τή σύνταξη τού άρ θρου είχα υπ’ όψη μου τή θεωρία Μπογκντάνωφ, άν καί δέ συμφωνώ σέ όλα μ’ αυτή. * * * Εν συνεχεία θέτετε «αμείλικτα», όπως τά χαρακτηρίζετε, ερωτήματα : Η αναγωγή στό μηδέν που επιχειρεί η εργασία Bogdanov, είναι επιστημο νική θεωρία, ή απλή υπόθεση καί εικασία, που δέν αποδεικνύεται πειραματι κώς ; Σωστά τό διατυπώνετε. Μιά θεωρία, τότε καί μόνο τότε, είναι επιστημονι κή, όταν επιδέχεται επαλήθευση (ή διάψευση) διά τού πειράματος. Η Θεωρία τής Σχετικότητος, π.χ. υποβλήθηκε σέ αυστηρό πειραματικό έλεγχο καί άντεξε. Επομένως είναι επιστημονική, ελεγχόμενη καί επαληθευό μενη. Η Κβαντική Θεωρία επίσης. Η Θεωρία τού Αιθέρα όμως, που γινόταν δεκτή πρίν τόν Αϊνστάϊν, δέν επι βεβαιώνεται στά πειράματα. Άρα δέν είναι επιστημονική. Καί γι’ αυτό εγκατα καταλείφθηκε. Δέν υπάρχει «αιθέρας» στή φύση. Υπάρχουν όμως, στή θέση τού «αιθέρα», πεδία: κβαντικό, βαρυτικό, ηλεκτρομαγνητικό κλπ. τά οποία περιγράφουν καί επαληθεύουν οι αληθινά επιστημονικές «θεωρίες πεδίων». Η αναγωγή τού παντός στό μηδέν, καί η προέλευση τών πάντων απ΄ τό μηδέν, σέ ποιά κατηγορία υπάγεται ; 3 Τών επιστημονικών ή τών μή επιστημονικών θεωριών ; Λέτε στήν επιστολή σας, ότι πείραμα εν προκειμένω δέ μπορεί νά γίνει. Καί έχετε δίκιο. Γιά νά γίνει τέτοιο πείραμα, θά έπρεπε νά αναπαραγάγου-με στή γή τίς συνθήκες υψηλών ενεργειών, που επικρατούσαν κατά τή Μεγά λη Έκρηξη: θερμοκρασίες τρισεκατομμυρίων βαθμών, ταχύτητες κοντά στήν ταχύτητα τού φωτός, πιέσεις καί πυκνότητες ασύλληπτα υψηλές. Τέτοιες συνθήκες δέν υπάρχουν στή γή, εκτός άν τίς δημιουργήσουμε τε χνητά. Η γή είναι περιοχή χαμηλών ενεργειών, που ευνοούν τή ζωή, αλλά όχι τήν κατανόηση τής απαρχής τού σύμπαντος, που έλαβε χώραν σέ συνθή κες υψηλών ενεργειών. Μπορούμε νά τίς δημιουργήσουμε τεχνητά ; Στό Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) τής Γενεύης, γίνεται τώρα μιά τέτοια προσπάθεια. Στόν γιγάντιο επιταχυντή LHC που υπάρχει εκεί (Large Hadron Collider = Μέγας Επιταχυντής Αδρονίων), εκτελείται τό περίφημο «πείραμα τού αιώνα», που θά μάς πάει στήν αρχή τού χώρου καί τού χρόνου, καί θά προσομοιώσει τίς συνθήκες που επικρατούσαν τότε, τίς πρώτες στιγμές τής δημιουργίας τού Σύμπαντος, πρίν 15 δισεκατομμύρια χρόνια ! Στό CERN δημιουργούνται τεχνητά συνθήκες υψηλών ενεργειών. Υπατομικά σωματίδια όπως τά αδρόνια, επιταχύνονται καί συγκρούονται στόν επιταχυντή LHC, μέ υπερύψηλες ταχύτητες, οπότε δημιουργούνται υπερύψηλες θερμοκρασίες καί λοιπές συνθήκες, που προσεγγίζουν εκείνες τού Big-Bang. Εν τώ μεταξύ ειδικοί μεγάλοι ανιχνευτές τού LHC ανιχνεύουν καί κατα-γράφουν τά στοιχεία που προκύπτουν, ενώ πανίσχυροι υπολογιστές τά επεξεργάζονται κατόπιν καί τά ερμηνεύουν. Μόνο σέ τέτοιες συνθήκες μπορούν νά ελεγχθούν πειραματικά καί νά επα ληθευτούν, ή νά διαψευσθούν, ή νά τροποποιηθούν, θεωρίες σάν αυτές που αναφέρετε στήν επιστολή σας, ήτοι : Θεωρία χορδών καί υπερχορδών ή βρανών καί μεμβρανών. Θεωρία τών αδελφών Μπογκνάνωφ, γιά τό τί υπήρχε πρίν τό Big-Bang. Θεωρίες γιά πολλαπλά ή παράλληλα σύμπαντα, που έχουν διαφορετικές σταθερές, αλλά περιέχονται ενδεχομένως σ’ ένα πολυσύμπαν (Multi-verse). Γιά τή Σκοτεινή `Υλη καί τή Σκοτεινή Ενέργεια. Γιά τό άν τή Μεγάλη Έκρηξη θά ακολουθήσει Μεγάλη Σύνθλιψη. Γιά τυχόν κρυμμένες διαστάσεις, που έχει τό δικό μας τετραδιάστατο σύμπαν, ή άλλα πολυδιάστατα σύμπαντα. Γιά όλα αυτά θά μάς δώσει απάντηση τό πείραμα CERN, άν καί όταν ολοκληρωθεί, καί τό οποίο πάντως, τήν ώρα αυτή που συζητούμε, βρίσκεται εν εξελίξει. Ακόμη καί γά τό «Σωματίδιο τού Θεού» (The particle of God), άν υπάρχει, θά μάς δώσει απάντηση τό «πείραμα τού αιώνα». 4 `Ισως καί γιά τόν ίδιο τό Θεό - άν υπάρχει κι αυτός, καί κρύβεται πίσω απ` τό σωματίδιο Higgs, όπως λέγεται, ή πίσω απ΄ τό τείχος τού Πλάνκ, όπως υπαινίσσονται οι αδελφοί Μπογκντάνωφ στό έργο τους «Θεός καί Επιστή μη», επικαλούμενοι τή ρήση τού Παστέρ : - Η λίγη επιστήμη μάς απομακρύνει απ’ τό Θεό. Η πολλή μάς ξαναφέρνει κοντά του. * * * Στή συνέχεια τής επιστολής σας αναφέρεσθε, κ. Παππά, στήν αρχική, καθαρή καί «αμιγώς μαθηματική πληροφορία», που έδωσε τό σχέδιο καί τόν αλγόριθμο γιά τή δημιουργία τού σύμπαντος. Τήν παραλληλίζετε μάλι στα μέ τίς «ιδέες» (ιδεατές οντότητες) τού Πλάτωνα, καί παραπέμπετε γι’ αυτό στόν μεγάλο σύγχρονο μαθηματικό Roger Penrose. Πράγματι ο Πενρόουζ (αλλά καί άλλοι μαθηματικοί καί αστροφυσικοί) δη-λώνει απερίφραστα πλατωνιστής καί λέει ότι : Κατά τόν Πλάτωνα αληθινή καί απόλυτη ύπαρξη έχουν, όχι τά αισθητά καί υλικά όντα που βλέπουμε, (φυτά, ζώα, άνθρωποι, βουνά, άστρα, μέταλλα...), αλλά τά ιδεατά καί άϋλα όντα που δέ βλέπουμε (οι ιδέες, όπως είναι η ιδέα τής αλήθειας, τής δικαιοσύνης, τής ομορφιάς...). Τά αισθητά όντα υπάρχουν εν χώρω καί χρόνω, είναι προσωρινά καί φθαρτά. Τά ιδεατά όντα (οι ιδέες) είναι πέραν τού χώρου, τού χρόνου καί τής φθοράς. Έχουν απόλυτη υπόσταση καί χρησιμεύουν ως πρότυπο γιά νά πάρουν σχετική καί σκιώδη υπόσταση τά αισθητά όντα. Έτσι καί στόν κόσμο που ζούμε (δέχεται ο Penrose) απόλυτη καί αιώνια ύπαρξη καί υπόσταση έχουν μόνο οι άϋλες μαθηματικές αλήθειες, που εκφράζονται μέ μαθηματικούς τύπους καί γεωμετρικά σύμβολα, όπως : Τό Πυθαγόρειο θεώρημα: α2 = β2 + γ2 Ο τύπος τής παγκοσμίου έλξεως : F = G.M.m/r2 Η σχέση μάζας - ενέργειας : E = mc2 κλπ. Οι μαθηματικές αλήθειες είναι απόλυτες καί ισχύουν εν παντί τόπω καί χρόνω, σάν τίς «ιδέες» τού Πλάτωνα. Δέν τίς δημιούργησαν οι μαθηματικοί. Τίς ανακάλυψαν απλώς οι μαθηματικοί, όπως ο Κολόμβος δέν δημιούργησε, αλλά ανακάλυψε απλώς τήν προϋπάρχουσα Αμερική. Μέ βάση αυτές τίς μαθηματικές ή γεωμετρικές αλήθειες καί σχέσεις, δημι ουργήθηκε τό Σύμπαν. Πράγμα που διαισθανόταν επίσης ο Πλάτων, όταν έλεγε «αεί ο Θεός γεωμετρεί». Αλλά καί ο Αϊνστάϊν όταν έλεγε ότι η βαρύτητα οφείλεται στή γεωμετρική δομή τού σύμπαντος καί εξηγείται απ’ αυτήν. * * * Κλείνοντας τήν επιστολή σας, κ. Παππά, θίγετε ένα ακόμη καίριο σημείο, τό εξής : Η νοητική ικανότητα τού ανθρώπου είναι επαρκής καί ικανή νά συλλάβει τήν ολότητα καί τή νομοτέλεια τού σύμπαντος ; 5 Ή πρέπει νά περιμένουμε κάποια μετάλλαξη στή δομή τού εγκεφάλου, που θά αυξήσει τή νοητική μας ισχύ καί θά μάς κάμει ικανούς νά κατανοούμε πράγματα που σήμερα μάς φαίνοντια ακατανόητα ; Καί αναφέρετε ως παράδειγμα τόν νομπελίστα Φυσικό Richard Feynman, που παραδεχόταν εντίμως ότι, άν καί δημιούργησε ο ίδιος τήν Κβαντική Ηλεκτροδυναμική, καί πήρε βραβείο Νόμπελ γι’ αυτό, κατά βάθος δέν κατα-νοεί τά κβαντικά φαινόμενα. Ούτε αυτός ούτε κανείς άλλος.Δέ μπορεί ο αν θρώπινος νούς νά τά κατανοήσει, διότι αυτά μέν έχουν άπειρη πολυπλοκό τητα, ο δέ νούς μας έχει πεπερασμένη δυνατότητα. Είναι σά νά ζητάμε απ` τόν ανθρώπινο νού νά κατανοήσει καί νά λύσει ένα σύστημα μέ ένα δισεκατομμύριο εξισώσεις. Είναι δυνατόν; Όχι. Γιατί ; Διότι ο εγκέφαλος τού ανθρώπου διαμορφώθηκε απ’ τήν εξέλιξη, όχι γιά νά μπορεί νά λύνει εξισώσεις, αλλά γιά νά μπορεί νά επιβιώνει στόν αγώνα επιβιώσεως. Τόση υπολογιστική ισχύ μάς έδωσε η φύση. Όταν κάποτε λύσαμε, ως ένα βαθμό, τό πρόβλημα τής επιβιώσεως, διαθέ σαμε ένα μέρος τής υπολογιστικής ισχύος τού εγκεφάλου μας, καί γιά άλλα πράγματα, πέρα απ΄ τήν επιβίωση, όπως νά λύνουμε απλές εξισώσεις, πρώτου καί δευτέρου βαθμού. Αυτές οι επιδόσεις τού εγκεφάλου, οι πέραν τής επιβίωσης, από φυσική σκοπιά θεωρούνται υποπροϊόντα, πάρεργα, καί όχι τό κύριο έργο τού εγκεφάλου. Άν είχαμε επιλεγεί γιά τέτοιες επιδόσεις απ’ τή φυσική επιλογή, ο εγκέφα λός μας θά είχε άλλη δομή καί άλλη ισχύ. Οπότε θά ήταν ίσως ικανός νά λύνει συστήματα ανωτέρου βαθμού, καί νά κατανοεί τά κβαντικά φαινόμενα. Τώρα δέ μπορεί νά τά κάνει αυτά, διότι δέν έχει τίς απαιτούμενες νευρολογι κές συνδέσεις καί τά απαιτούμενα εγκεφαλικά κέντρα. Τό ίδιο ισχύει γιά τά αισθητήρια όργανά μας, που έχουν επίσης περιορι σμένη ισχύ. Τά μάτια μας, επί παραδείγματι, δέ βλέπουν όλα τά χρώματα, καί τά αυτιά μας δέν ακούνε όλους τούς ήχους που υπάρχουν στή φύση. Η φυσική επιλογή διαμόρφωσε τά μάτια μας καί τά αυτιά μας έτσι, που νά μπορούν νά βλέπουν καί νά ακούνε εκείνες τίς συχνότητες μόνο, που συμ βάλλουν άμεσα στήν επιβίωση. Τά υπεριώδη καί τά υπέρυθρα χρώματα δέν τά βλέπουμε, τούς υπόηχους καί υπέρηχους γύρω μας δέν τούς ακούμε, διότι δέ μάς χρειάζονται στήν απλή επιβίωση. Ορισμένα ζώα, αντιθέτως, βλέπουν καί ακούνε τέτοιες συχνότητες, διότι τά βοηθούν νά επιζήσουν στίς συγκεκριμένες συνθήκες που ζούν. Τά κβαντικά καί άλλα φαινόμενα, δέν τά βλέπουμε καί δέν τά καταλαβαί νουμε επίσης, μολονότι εκτυλίσσονται συνεχώς μέσα μας καί γύρω μας, διότι δέν έχουν επιβιωτικό ενδιαφέρον. Έχουν βέβαια τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον, αλλά αυτό δέ συγκινεί τή φύση καί τήν εξέλιξη. 6 Άν στό μέλλον γίνουν στόν εγκέφαλό μας καί στά αισθητήρια όργανά μας μεταλλάξεις πρός αυτή τήν κατεύθυνση, τότε θά μπορούμε νά δούμε καί νά κατανοήσουμε φαινόμενα κβαντικά, κοσμολογικά, ψυχολογικά καί άλλα, που σήμερα μάς είναι απρόσιτα. Όπως όμως μάς λέει η Εξελικτική Βιολογία, γιά νά συντελεσθούν τέτοιου είδους μεταλλάξεις, απαιτούνται εκατομμύρια χρόνια. * * * Δέ μπορούμε λοιπόν, κ. Παππά. νά περιμένουμε εκατομμύρια χρόνια, γιά νά γίνουν τέτοιες μεταλλάξεις, καί νά απαντήσουμε τότε στά ερωτήματα τής επιστολής σας. Πρέπει νά κάνουμε κάτι άλλο ως τότε. Τί άλλο ; Μερικοί προτείνουν : αυτό που κάνει η φύση σέ εκατομμύρια χρόνια, μέ βιολογική μετάλλαξη, νά τό επιταχύνουμε εμείς, σέ λίγα χρόνια, μέ τεχνητή μετάλλαξη. Μέ επέμβαση δηλ. στό γενετικό κώδικα τού ανθρώπου. Τώρα που ολοκληρώθηκε η αποκρυπτογράφηση καί χαρτογράφηση τού ανθρωπίνου γονιδιώματος, καί επιχειρούνται γονιδιακές θεραπείες, σέ ανία τες κληρονομικές ασθένειες, κάτι τέτοιο δέν θεωρείται αδύνατο. Θεωρείται όμως, από άλλους, ανήθικο καί επικίνδυνο. Θεωρείται «ύβρις» κατά τής φύσεως. Περιοριζόμαστε λοιπόν, πρός τό παρόν, στήν αύξηση τής ισχύος, όχι τών φυσικών εγκεφάλων, αλλά τών ηλεκτρονικών, τών οποίων η υπολογιστική ισχύς έχει φτάσει ήδη σέ επίπεδα θαυμαστά. Καί στήν διεξαγωγή πειραμάτων, τύπου CERN, όπου μάς περιμένουν άλλες εκπλήξεις. Κάποιες «βεβαιότητες» που είχαμε, γιά τό χώρο, τό χρόνο καί τήν ύλη, αποδεικνύονται εκεί ψευδαισθήσεις. Ενώ άλλοι ορίζοντες, που ούτε κάν υποπτευόμασταν πρίν, ανοίγονται τώρα διάπλατα μπροστά μας. Κατακτούμε έτσι όλο καί περισσότερο τήν κοσμική νομοτέλεια. Τήν τελική όμως Αλήθεια - άν υπάρχει τέτοια - ίσως δέ θά τή μάθουμε ποτέ. Τήν δέ Έσχατη, Αυθεντική Πραγματικότητα, που δέν είναι ανθρωπομορ φική, ενώ εμείς εξακολουθούμε νά σκεπτόμαστε ανθρωποκεντρικά, δέν θά τή συλλάβουμε ποτέ. Πρέπει νά αλλάξουμε τρόπο σκέψεως καί θεωρήσεως τού κόσμου, υπό τό φώς τών νέων επιστημονικών δεδομένων. Κων/νος Ράπτης Διδάκτωρ Φιλοσοφίας - Επιστημολογίας * Υ. Γ. Τό θέμα δέν έκλεισε – η συζήτηση παραμένει ανοιχτή. Όσοι επιθυμούν, μπορούν νά μετάσχουν στόν διάλογο αυτό, μέ θέσεις, αντιθέσεις καί ελεύθερη έκφραση απόψεων.Θά ακολουθήσει διαλεκτική σύνθεση αυτών