"Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι". Διονύσιος Σολωμός
"Ἐγώ δε καυχώμαι, διότι εντός ολίγου το αίμα ενός Ελβετού, ενός απογόνου του Γουλιέλμου Τέλλου, μέλλει να συμμιχθή με τα αίματα των ηρώων της Ελλάδος". Ιάκωβος Μάγερ
Εφημερίδα Καθημερινή Μάιος 2007(χωρίς σχόλια):
"Σε άγνωστο πλειοδότη περιήλθαν τελικώς τα 120 περίπου ντοκουμέντα από την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 τα οποία δημοπρατήθηκαν προχθές στο Μόναχο από τον οίκο Hermann Historica. Πρόκειται για χειρόγραφες επιστολές κορυφαίων πρωταγωνιστών της Επανάστασης (Α. Μαυροκορδάτος, Γ. Κουντουριώτης) καθώς και πολιτικών ανδρών (Ι. Καποδίστριας, Ι. Κωλέττης, Κ. Μαυρομιχάλης κ.ά), ελληνικές εφημερίδες και χειρόγραφα στην τουρκική γλώσσα, που ανήκαν στο αρχείο Λεβίδη. Πωλήθηκαν έναντι 105.000 ευρώ (με τιμή εκκίνησης 20.000), τιμή που οι εκπρόσωποι του ελληνικού κράτους από το υπουργείο Παιδείας και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (που υπάγονται στο ΥΠΕΘ) θεώρησαν υπερβολικά υψηλή. Ετσι, το σημαντικό αυτό αρχείο δεν περιήλθε στην κυριότητα του ελληνικού Δημοσίου παρά την ιστορική του αξία. Τα περισσότερα από αυτά τα ντοκουμέντα, πάντως, όπως δήλωσε εκπρόσωπος του ΥΠΕΘ είναι γνωστά στους ερενητές μέσα από αναδημοσιεύσεις.
Μέρος του αρχείου Λεβίδη, που δημοπρατήθηκε, είναι και το «Ημερολόγιον της πολιορκίας του Μεσολογγίου» του Ελβετού φιλέλληνα Ιωάννου Ιακώβου Μάγερ. Εκτιμώντας για την Ντόιτσε Βέλλε την αξία του αρχείου, ο διευθυντής του Μουσείου του Οθωνος Γιαν Μούρκεν τη χαρακτηρίζει σημαντική «για την ελληνική ιστορία και κυρίως τη σύσταση του ελληνικού κράτους και τις σκέψεις που υπήρχαν για μια λειτουργική οικονομία στο υπό σύσταση κράτος».
Τα ντοκουμέντα αυτά ήταν στην κατοχή του Σταμάτη Λεβίδη τον 19ο αιώνα, γόνο επιφανούς οικογενείας Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης που ήρθε στην Ελλάδα τα χρόνια του Αγώνα."...
Η Ελληνική Επανάσταση είχε εξαρχής προσελκύσει το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό ευρωπαίων διανοητών. Στην μεταναπολέοντειο Ευρώπη οι φιλελεύθερες αντιλήψεις και ιδέες κυριαρχούσαν και παρά την βαριά σκιά που έριχνε η Ιερά Συμμαχία και ο Μέττερνιχ πολλοί ευρωπαίοι γράφουν στις πατρίδες τους για τις νίκες των Ελλήνων ή έρχονται στην Ελλάδα για να βοηθήσουν ή και να θυσιαστούν στα τείχη του Μεσολογγίου, στην Ακρόπολη, στην Κάρυστο, στην Σφακτηρία. Μεγάλα και επιφανή ονόματα από την Ιταλία,Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Πορτογαλία συνδράμουν στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των Ελλήνων αγωνιστών. Οι κινήσεις αυτές υπέρ του ελληνικού ξεσηκωμού σχηματοποιούνται στην μορφή των Ελληνικών Κομιτάτων (Λονδίνο,Ζυρίχη, Βέρνη, Παρίσι, Βοστώνη ) τα οποία επιδεικνύουν αξιόλογη δραστηριότητα ενισχύοντας τις ανάγκες του απελευθερωτικού αγώνα.
Αναφέρεται ως γιατρός. Στην πραγματικότητα είχε αρχίσει να σπουδάζει ιατρική στο Φράιμπουργκ, αλλά οι σπουδές του σταμάτησαν βίαια λόγω αποβολής του από το πανεπιστήμιο εξαιτίας κακής συμπεριφοράς ή κατ' άλλους λόγω των φιλελεύθερων ιδεών του. Είχε γεννηθεί στο Σέφλισντορφ της Ζυρίχης το 1798. Στα 18 του είχε ήδη ένα διαλυμένο γάμο, οι αστυνομία τον κυνηγούσε και είχε αρκετά χρέη. Με τα μέτρα της κοινωνικής συμβατικής ματιάς κάθε άλλο παρά ευυπόληπτος πολίτης θεωρείτο.
Τον Σεπτέμβριο του ’21, πείθει την Ελβετική Ιεραποστολική Αποστολή πως είναι γιατρός(στην πραγματικότητα είχε γνώσεις φαρμακευτικής) και πρόσωπο υπολήψεως και με την συστατική επιστολή που εξασφαλίζει, απευθύνεται στο Φιλελληνικό Κομιτάτο της Βέρνης για να σταλεί στην Ελλάδα. Κάποιοι πιστεύουn πως το έκανε για να ξεφύγει από τους διώκτες του. Τον Φεβρουάριο του ’22, ο Μάγερ βρίσκεται ήδη πάνω στον «Άρη» του Ανδρέα Μιαούλη, να περιθάλπει τους πληγωμένους ως γιατρός. Σύντομα ωστόσο, τον Μάιο του ίδιου έτους, θα συμμορφωθεί στην αναγκαιότητα να εγκαταλείψει την αντιποίηση του ιατρικού επαγγέλματος και να επιστρέψει σ’ αυτό που γνώριζε καλά, την οργάνωση ενός φαρμακείου.
Στο Μεσολόγγι από φιλέλληνας γίνεται Έλληνας Παντρεύεται τη μεσολογγίτισα Αλτάνη Ιγγλέζη, βαφτίζεται ορθόδοξος και αποκτάει δύο παιδιά.
Ιστορικό πλαίσιο.
Ύστερα από την καταστροφή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου στο Πέτα, 10.000 άνδρες με τον Ομέρ Βρυώνη και τον Κιουταχή επικεφαλής απέκλεισαν το Μεσολόγγι από την ξηρά, προσπαθώντας να εξουδετερώσουν έτσι το κυριότερο επαναστατικό κέντρο της δυτικής Ελλάδος, όπου στο μεταξύ είχε συγκροτηθεί και Γερουσία και όπου είχαν συγκεντρωθεί υπολογίσιμες δυνάμεις των επαναστατών (Μεσολογγίτες, Φιλέλληνες, Σουλιώτες) (1822). Η πολιορκία ήταν στενή και από την ξηρά και από τη θάλασσα, ύστερα από τον ναυτικό αποκλεισμό του Γιουσούφ πασά της Πάτρας. Οι πολιορκούμενοι έφθασαν σε κατάσταση απογνώσεως, αλλά κέρδισαν χρόνο με παρελκυστικές διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους, ΄Ώσπου στις 8 Νοεμβρίου εφτά υδραίικα πλοία διέσπασαν τον αποκλεισμό από τη θάλασσα, έφεραν ενισχύσεις και πολεμοφόδια και έδωσαν τη δυνατότητα στους Έλληνες να διακόψουν τις διαπραγματεύσεις και να εξακολουθήσουν τη άμυνα. Η πολιορκία εξακολούθησε, αλλά συνεχείς έξοδοι των πολιορκημένων, οι οποίες προκάλεσαν σοβαρές απώλειες στους Οθωμανούς, οδήγησαν τους ηγέτες των πολιορκητών στην απόφαση να λύσουν την πολιορκία και να αποσυρθούν. Έτσι έληξε η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου.
Στις 2 Ιανουαρίου 1823 φθάνει στο Μεσολόγγι ο λόρδος Βύρων, σκορπώντας ενθουσιασμό στους κατοίκους. Αμέσως ο Άγγλος φιλέλληνας συγκρότησε ένα σώμα από 500 Σουλιώτες(απαράμιλλοι εξολοθρευτές Τουρκαλβανών). Στις αρχές Αυγούστου ο Μάρκος Μπότσαρης άφησε το ορμητήριό του στο Μεσολόγγι και χτύπησε τους Τούρκους στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου (5 Αυγούστου), τους νίκησε, αλλά ο ίδιος χτυπήθηκε στο μέτωπο και σκοτώθηκε. Η σωρός του μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι όπου και θάφτηκε με τιμές και με θλίψη για την απώλειά του. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η πόλη στερήθηκε ένα ακόμα ηγέτη της: το Πάσχα του 1824 (7 Απριλίου) πέθανε και ο λόρδος Βύρων από πνευμονία.
Οι υπερασπιστές του Μεσολογγίου, αφού πρώτα θρήνησαν την απώλεια του μεγάλου φιλέλληνα, ετοιμάστηκαν να αντιμετωπίσουν και τους Τούρκους, οι οποίοι, μετά την ήττα τους στο Κεφαλόβρυσο, είχαν αρχίσει να ετοιμάζονται για νέα, συστηματικότερη πολιορκία του Μεσολογγίου.
«Η δημοσίευσις είναι ψυχή της δικαιοσύνης»
Η ρήση αυτή αποτελούσε την προμετωπίδα της εφημερίδας "Ελληνικά Χρονικά" που εξέδιδε ο Μάγερ μέσα στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι. Το τυπογραφείο πού θα στείλει στο Μεσολόγγι το 1823 η Φιλελληνική επιτροπή του Λονδίνου είναι συνδεδεμένο με τη ζωηρή επιθυμία του Άγγλου συνταγματάρχη Leicester Stanhope για την ίδρυση τυπογραφείου και την έκδοση εφημερίδας, πού συνδυάστηκε με την παρουσία του Λόρδου Βύρωνα, και θα είχε συντάκτη τον Ελβετό 'Ιωάννη 'Ιάκωβο Μάγερ. Άλλα πρόσωπα πού εμπλέκονται είναι ο Δημήτριος Μεσθενεύς, τυπογράφος, αλλά και ό Άλ. Μαυροκορδάτος με τον τυπογράφο Παύλο Πατρίκιο. Ή έκδοση της εφημερίδας δημιούργησε αντιπαλότητες του Μαυροκορδάτου με τον Μάγερ, αλλά ή εφημερίδα συνέχισε την εκδοσή της ακόμη και κατά την πολιορκία. Το προσωπικό ήταν λίγο, τρεις ως πέντε άνθρωποι.
Τα «Ελληνικά Χρονικά» (και για ένα εξάμηνο, ο ξενόγλωσσος Telegrafo Greco) θα ξεκινήσουν να εκδίδονται την 1η Ιανουαρίου του 1824 και θα πάψουν για πάντα στις 20 Φεβρουαρίου του 1826, λίγες μόνον εβδομάδες πριν την μεγάλη Έξοδο, καθώς μια οβίδα του εχθρού ισοπεδώνει το κτήριο όπου στεγάζονταν. Τα Ελληνικά Χρονικά ήταν μια εφημερίδα ημιεπίσημο όργανο της Διοικήσεως Δυτικής Ελλάδος , αλλά και μια εφημερίδα γνώμης και ελεύθερης έκφρασης εξ ου και οι συγκρούσεις Μάγερ-Μαυροκορδάτου για τη γραμμή της εφημερίδας. Σφοδρή ήταν και η ιδεολογική σύγκρουση του Μάγερ με τον Μπάιρον. Ο φιλέλληνας ποιητής τον κατηγορούσε σφοδρότατα. Ο Μάγερ ριζοσπάστης και αντιμοναρχικός. Ο Μπάιρον, με συμμετοχή στη Βουλή των Λόρδων και γνώστης της διεθνούς κατάστασης δεν ήθελε να ταυτιστεί ένας εθνικός απελευθερωτικός αγώνας με κινήματα σαν αυτό των Καρμπονάρων στην Ιταλία. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή του Μπάιρον της 19/3/1824, προς τον τραπεζίτη του στη Ζάκυνθο, Σάμιουελ Μπάρφ, έναν θερμό και ειλικρινή φιλέλληνα, όπου αναφέρει για τον ελβετό δημοσιογράφο μεταξύ άλλων τα παρακάτω : "Είναι ο συντάκτης ενός άρθρου εναντίον της μοναρχίας, το οποίο μπορεί να του δώσει προβολή και φήμη, αλλά οι υπεύθυνοι της εφημερίδας θα βρουν τον μπελά τους, αν δεν προσέξουν...". Ο αγώνας του Μάγιερ είναι λοιπόν διαρκής και δεν θα είναι πάντοτε επιτυχημένος. Ο Μπάιρον μάλιστα, θα απαγορεύσει την έκδοση του 20ου φύλλου της εφημερίδας, καθώς σ’ αυτό ο Μάγερ παραλλήλιζε εμμέσως τον αγώνα των Ελλήνων κατά των Τούρκων, με τις προσπάθειες των Ούγγρων να αποδεσμευτούν απ’ τους Αυστριακούς. Ο ποιητής ωστόσο, δεν έπεφτε τελείως έξω για τον χαρακτήρα του νεαρού ριζοσπάστη: Ο ίδιος ο αρχισυντάκτης των «Ελληνικών Χρονικών», θα στέρξει αργότερα, στο 69ο τεύχος (23 Αυγούστου του 1824), να αποκηρύξει δημόσια τον καρμποναρισμό, χαρακτηρίζοντας τους καρμπονάρους «δυστυχισμένη αίρεση, μεταχειριζομένη δια τους σκοπούς της όλα τα μάλλον ή ήττον ολέθρια μέσα δια τους σκοπούς της».Ο Μάγερ, ατύχησε επίσης να χειριστεί έναν όγκο δεδομένων, άγνωστων σ’ αυτόν και ξένων προς την αντίληψή του, που είχαν να κάνουν με τις εμφύλιες διαμάχες μεταξύ των Ελλήνων. Ο άνθρωπος που αρνήθηκε να αποκαλέσει «πρίγκιπα» τον Μαυροκορδάτο από το έντυπό του, ο άνθρωπος για τον οποίον ο ίδιος ο Μαυροκορδάτος ομολογούσε σε επιστολή του προς τον Κουντουριώτη πως «λαμβάνω μέτρα δια να κάμω να πέση η εφημερίδα του και να αναστηθή άλλη» θα μπλέχτει και στις εμφύλιες διαμάχες των επαναστατημένων Ελλήνων και δεν θα αποφύγει και κάποια ατοπήματα( βλ.συκοφαντικές επιθέσεις στον Καραισκάκη). Σε μια ένδειξη πρακτικής ελευθεροτυπίας, θα εκδώσει ένα ολόκληρο παράρτημα του 71ου τεύχους, προκειμένου να τυπώσει μία υβριστική επιστολή ενός αγανακτισμένου αναγνώστη του, του Δημητρίου Παύλου, ο οποίος τον κατηγορούσε πως «ενεργούσε συμφώνως με τον Κύριον Μαυροκορδάτον, δια να υψωθή εις του άρχοντος το αξίωμα» και τον χαρακτήριζε «όφι υφερπύσαντα που τρέφει η Ελλάς στα σπλάχνα της». Θα είναι ρεπόρτερ και πολεμιστής συγχρόνως. Όταν το τυπογραφείο δεν λειτουργεί θα ντουφεκάει στις ντάπιες(προμαχώνας).
Εκδίδονται 266 φύλα της εφημερίδας, ενώ στο τυπογραφείο θα τυπωθούν Ο Επιτάφιος στο Λόρδο Βύρωνα του Σπ. Τρικούπη και ο Ύμνος εις την Ελευθερία του Διονυσίου Σολωμού.
Γράφει ο Μάγερ:
-"Οι Έλληνες έχουν εις το να γράφωσιν ελευθέρως το αυτό επίσης δικαίωμα, καθώς και το να πνέωσι και να ζώσι και από κανένα νόμον το τοιούτον δεν απαγορεύεται. Οι δε περί του Τύπου νόμοι, πρέπει να είναι όμοιοι με τους περί του προφορικού λόγου, διότι η γραφή δεν είναι και αυτή άλλο τι ει μη τρόπος καθ' ον εκφράζομεν τα διανοήματα της ψυχής μας...".
-"Αρκετόν καιρόν εστερούμεθα εφημερίδας της Ευρώπης, και επομένως δεν εγνωρίζαμεν υπό ποίαν μορφήν παρεσταίνοντο εκείσε τα περί της πατρίδος μας. Εσχάτως λοιπόν λαβόντες μερικάς, μέ απορίαν μας απερίγραπτον βλέπομεν, ότι oι πλείστοι των συντακτών αυτών μακρόν του να κρίνωσι μετ' απαθείας περί των κατά την Ελλάδα διατρεχόντων, ευαρεστούνται να δημοσιεύουν, μάλλον ψεύδη, παραλογισμούς, ή υποθέσεις πολύ κακώς θεμελιωμένας· και το χείριστον ακόμη, ότι εγκαταλείπουν εις την εσχάτην απελπισίαν την πτωχήν Ελλάδα, και λέγουν ότι η επανάστασις της Πελοποννήσου εγγίζει εις το τέλος της. Ο Ρεσίτ πασάς θέλει βιάσει το Μεσολόγγιον να παραδοθή· και τότε τι ημπορούν πλέον να κάμουν αι νήσοι;
Αλλ' oι άνθρωποι ούτοι κάμνουν λογαριασμούς εις τον αέρα, χωρίς να έχουν ποσώς ιδέαν μήτε περί των πράξεών μας, μήτε περί τού χαρακτήρος των πολιτικών και στρατιωτικών οδηγών μας· όθεν και κατά τούτο δεν τους συνεριζόμεθα. Το μόνον εις αυτούς ασυγχώρητον είναι ο ειρωνικός τρόπος με τον οποίον εις πολλάς εφημερίδας των εκφράζονται και διά του οποίου κατατραυματίζουν τας αισθαντικάς και τας ωρκισμένας να αποθάνωσι δια την θρησκείαν του Χριστού καρδίας. Αι είρωνείαι αύται είναι πλέον κεντηστικαί, παρά τας ύβρεις αυτάς των εχθρών μας Τούρκων· διό και κατ' ορθόν λόγον δύναταί τις να ονομάση μάλλον τους τοιούτους Τούρκους, παρά Χριστιανούς. Ο πόλεμος της ανεξαρτησίας των Ελλήνων είναι ιερός επειδή είναι αγών υπέρ του Σταυρού κατά της ημισελήνου· όθεν αν τα προς το παρόν
επικρατούντα εν Ευρώπη πολιτικά συστήματα δεν επιτρέπουν την συνδρομήν των μαχομένων κατά του Μωαμεθανισμού πτωχών Χριστιανών, νομίζομεν, ότι έπρεπε τα ίδια αυτά συστήματα να απαγορεύωσι την δημοσίευση τοιούτων σαρκασμών, γινομένων κατ' ανθρώπων, oι οποίοι πέντε έτη ολόκληρα έχουν προ οφθαλμών τον θάνατον, μόνον και μόνον διά να ζήσουν Χριστιανοί και ελεύθεροι πολίται. "
-"Αξιον περιεργείας είναι να βλέπη τις και τας γυναίκας της πόλεώς μας αι οποίαι, χωρίς να ενοχλούνται ποσώς διά τας πράξεις του εχθρού, διάγουσι τόσον εις τας συναναστροφάς όσον και εις τας οικιακάς των ενασχολήσεις, με τον συνήθη των ευφρόσυνον τρόπον.
Περιεργότατον είναι προσέτι να θεωρή τις και τους παίδας, οίτινες κατασκεύασαν τώρα μικρά κανόνια και βόμβας από μόλυβδον και από μόνην την έμφυτον ροπήν κινούμενοι παρατάττονται εις τας αγοράς και κάμνουσιν όλα τα κινήματα προς άμυναν και φύλαξιν"
-"Δι' όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχία. Την δε νύκτα έκαμαν οι Τούρκοι τους συνήθεις ντουάδες των και έπειτα εκραύγαζον και αλάλαζον μέχρι μεσονυκτίου, θέλοντες διά τούτου να δείξουν ότι ευρίσκονται εις εγρήγορσιν" (εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου 1825)
-"... μήτε από τον διεφθαρμένον μακιαβελισμόν μήτε το τουρκικόν στραβόν σπαθίον δοξάζεται η πατρίς. Ούτε εκείνο ούτε τούτο ελύτρωσαν την πατρίδα. Ο λαός την έσωσεν. Η απόφασίς του, η σταθερότης του, ο χαρακτήρ του, ταύτα μόνο την έσωσαν..."
-για τα έργα οχύρωσης της πόλης, έργο του μηχανικού Μ. Κοκκίνη, που σκοτώθηκε και αυτός στην Έξοδο: " Eυφραίνεται η ψυχή ενός Έλληνος, όταν πλησιάζη εις τα τείχη του Mεσολογγίου. Πόσαι ιδέαι του διεγείρονται εις τον νουν, όταν βλέπη εξ οργυιάς χανδάκι να κατασταίνη νησί το Mεσολόγγι, εκεί όπου προ δύο χρόνων δεν ήτο παρά εν ασύμμετρον αυλάκι, το οποίον ημπορούσε να πηδήση ένας άνθρωπος! Όταν βλέπη κανονιοστάσια λιθόκτιστα με πέντε και δέκα κανόνια το καθένα εκεί όπου δεν ήταν παρά πεντέξη πλίνθοι κολλημένοι ένας επάνω εις τον άλλον, πεντέξη πέτρες μια επάνω εις την άλλην και μερικές κόφες με χώμα... Ένας μηχανικός διά τον οποίον δεν εξωδεύονταν περισσότερα αφ' όσα χρειάζεται να ζήση οικονομικά ένας άνθρωπος- και οι πρόκριτοι της πόλεως, κυλισμένοι μέσα εις τες λάσπες, επιστατούσαν εις το έργον και εβαστούσαν τα έξοδα διά τους μαστόρους και διά τας αναγκαίας ύλας της οικοδομής...Eις τοιαύτας ημέρας, μάλιστα, έβλεπέ τις τες γυναίκες όλες, χωρίς εξαίρεσιν, στολισμένες να διαβαίνουν, κατά σειράν, από την αγοράν, χωρίς πλέον να συστέλλωνται από τον κόσμον, και να κουβαλούν με τους ώμους και με τας αμασχάλας των πέτρες εις το τείχος "
Το Δεκέμβριο του 1825 άρχιζε η δεύτερη φάση της πολιορκίας όταν ο Ιμπραήμ έφτασε στο Μεσολόγγι με ισχυρή δύναμη (10.000 άνδρες), αποφασισμένος να το καταλάβει. Η Έκθεση του τότε Γενικού Προξένου στην Πρέβεζα Γουίλλιαμ Μέγιερ πρoς τον Υπουργό Εξωτερικών της Αγγλίας Κάνινγκ είναι χαρακτηριστική:«Τὸ Φρούριον τοῦ Μεσολογγίου εἶναι πλέον τελείως περικυκλωμένον ἀπὸ ὅλες τὶς συγκεντρωθεῖσες Τουρκικὲς δυνάμεις, ποὺ ἀνέρχονται σὲ εἴκοσι περίπου χιλιάδες. Ἡ κατάρρευσή του θεωρεῖται ἀναπόφευκτη παρὰ τὴν ὑπεράσπισή του ἀπὸ 4.000 Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι φαίνονται τελείως ἀποφασισμένοι νὰ ταφοῦν ὑπὸ τὰ ἐρείπιά του. Ὁλοκλήρου τῆς γραμμῆς τῶν κατὰ ξηρὰν ὀχυρῶν οὔσης ναρκοθετημένης, εἶναι εὐνόητον ὅτι οἱ κύριες ἐπιχειρήσεις τοῦ Ἰμπραὴμ Πασᾶ θὰ ἐνεργοῦνται ἐφεξῆς κυρίως ἀπὸ τὴν Λιμνοθάλασσαν. Δεδομένου ὅτι πληθυσμὸς 7000 ψυχῶν καὶ πλέον εὑρίσκεται ἐκτεθειμένος εἰς τὴν καταστρεπτικὴν μανίαν τοῦ Τουρκικοῦ πυρός, ἐλπίζεται ὅτι αἱ ὑπαγορεύσεις τοῦ ἀνθρωπισμοῦ θὰ δυνηθοῦν, ἔστω καὶ τὴν στιγμὴν αὐτήν, νὰ εἰσακουσθοῦν καὶ νὰ ἀποτραπῆ ἡ περαιτέρω σπατάλη αἵματος». Μετά την απόρριψη από τους πολιορκούμενους της πρότασής για παράδοση ("τὸ Κάστρο μας θέλεις; Τὰ κλειδιὰ του εἶναι κρεμασμένα στὰ κανόνια μας"), η πολιορκία έγινε στενότερη και από το Φεβρουάριο οι πολιορκούμενοι πιέζονταν από τις επιθέσεις των Αιγυπτίων και από την πείνα.
Ο Μάγερ πρόλαβε νὰ στείλη με τον αγγελιοφόρο Κ. Κανάτα στον Καραϊσκάκη για να το διαβίβασει στὸν Συνταγματάρχη Στάνχοπ ένα τελευταιο τραγικὸ γράμμα. Το κείμενο αυτὸ δίνει ζωηρή παραστατική εικόνα της εφιαλτικής καταστάσης : «Τὰ βάσανα, τὰ ὁποῖα ὑπομένομεν, καὶ μία πληγή, τὴν ὁποίαν ἔλαβα εἰς τοὺς ὤμους, δὲν μὲ ἐσυγχώρησαν μέχρι τοῦδε νὰ σᾶς διευθύνω τοὺς τελευταίους μου ἀσπασμούς. Κατηντήσαμεν εἰς τοιαύτην ἀνάγκην, ὥστε νὰ τρεφώμεθα ἀπὸ τὰ πλέον ἀκάθαρτα ζῷα καὶ νὰ πάσχωμεν ὅλα τὰ φρικτὰ ἀποτελέσματα τῆς πείνης καὶ τῆς δίψης. Ἡ νόσος αὐξάνει ἔτι μᾶλλον τὰς δεινοπαθείας, ὑπὸ τῶν ὁποίων θλιβόμεθα. Χίλιοι ἑπτακόσιοι τεσσαράκοντα τῶν ἀδελφῶν μας ἐτελεύτησαν καὶ περίπου τῶν ἑκατὸν χιλιάδων σφαῖραι κανονίων καὶ βόμβαι, ριπτόμεναι ἀπὸ τὸ ἐχθρικὸν στρατόπεδον, κατηδάφισαν τοὺς προμαχῶνας μας καὶ κατεκρήμνισαν τὰς οἰκίας μας. Τὸ δὲ ψῦχος μᾶς ἐνοχλεῖ ὑπερβολικῶς, καθότι εἴμεθα διόλου ἐστερημένοι ἀπὸ ξύλα τῆς φωτιᾶς. Μὲ ὅλας τὰς στερήσεις ταύτας, εἶναι ἀξιοθαύμαστον θέαμα, ὁ ἔνθερμος ζῆλος καὶ ἡ ἀφοσίωσις τῆς φρουρᾶς μας. Πόσοι γενναῖοι ἄνδρες μετ' ὀλίγας ἡμέρας δὲν θέλει εἶσθαι πλέον εἰμὴ σκιαί, κατηγοροῦσαι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ τὴν ἀδιαφορίαν τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου εἰς τὸν ἀγῶνα, ὅστις εἶναι ὁ ἀγὼν τῆς θρησκείας. Οἱ Ἀλβανοί, ὅσοι παραίτησαν τὰς σημαίας τοῦ Ρεσὶτ πασσᾶ, ἡνώθησαν μετὰ τοῦ Ἰμπραήμ.Ἐν ὀνόματι ὅλων τῶν ἐνταῦθα ἡρῴων, μεταξὺ τῶν ὁποίων εἶναι καὶ ὁ Νότης Μπότσαρης, ὁ Παπαδιαμαντόπουλος καὶ ἐγώ, ὅστις παρὰ τῆς Ἑλληνικῆς Διοικήσεως ἐδιωρίσθην ἀρχηγὸς ἑνὸς στρατιωτικοῦ σώματος, σᾶς ἀναγγέλλω τὴν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ὡρισμένην ἀπόφασίν μας διὰ νὰ ὑπερασπισθῶμεν καὶ τὴν ὑστέραν σπιθαμὴν τῆς γῆς τοῦ Μεσολογγίου καὶ νὰ συνενταφιασθῶμεν ὑπὸ τὰ ἐρείπια τῆς πόλεως, χωρὶς ν' ἀκούσωμεν πρότασίν τινα συνθήκης. Ἡ τελευταία μας ὥρα ἤγγικεν. Ἡ ἱστορία θέλει μᾶς δικαιώσει καὶ οἱ μεταγενέστεροι θέλουν ἐλεεινολογήσει τὴν συμφοράν μας. Ἐγὼ δὲ καυχῶμαι, διότι ἐντὸς ὀλίγου τὸ αἷμα ἑνὸς Ἐλβετοῦ, ἑνὸς ἀπογόνου τοῦ Γουλιέλμου Τέλλου, μέλλει νὰ συμμιχθῆ μὲ τὰ αἵματα τῶν ἡρῴων τῆς Ἑλλάδος. Εἴθε νὰ μὴ χαθῇ μετ' ἐμοῦ τὸ διήγημα τῆς πολιορκίας τοῦ Μεσολογγίου, τὸ ὁποῖον συνέγραψα• μὲ τοιοῦτον σκοπὸν ἔκαμα διάφορα αὐτοῦ ἀντίγραφα. Φροντίσατε παρακαλῶ, κύριε, νὰ καταχωρισθῇ εἰς μερικὰς ἐφημερίδας ἡ παροῦσα ἐπιστολή μου».
Οι πολιορκημένοι, απελπισμένοι πια, πήραν την οριστική απόφαση να επιχειρήσουν έξοδο τη νύχτα της 10ης Απριλίου προς την 11η, Κυριακή των Βαΐων 1826. Αποφάσισαν να σκοτώσουν όλους τους αιχμαλώτους, καθώς και τα γυναικόπαιδα για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Ενώ η πρώτη απόφαση πραγματοποιήθηκε, τη δεύτερη απέτρεψε ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ. Οι ασθενείς και τραυματισμένοι μεταφέρθηκαν στα πιο οχυρά σπίτια και εκεί να πεθάνουν πολεμώντας.Τη νύχτα λοιπόν της 10ης Απριλίου 1826 οργάνωσαν τις δυνάμεις τους σε τρία σώματα, με αρχηγούς τον Νότη Μπότσαρη, τον Δημήτριο Μακρή και τον Κίτσο Τζαβέλλα. Στο μέσο του τριγώνου, που θα σχημάτιζαν οι δυνάμεις αυτές, τοποθετήθηκαν τα γυναικόπαιδα. Από τη άλλη μεριά, ο Ιμπραήμ πληροφορήθηκε για τα σχέδια των πολιορκημένων. Έτσι, όταν άρχισε η Έξοδος και η τεράστια μάζα των Ελλήνων ξεκίνησε στις δυο μετά τα μεσάνυχτα με αρχηγό τον Μεσολογγίτη Αθανάσιο Ραζηκώτσικα, οι άνδρες του Ιμπραήμ και του Κιουταχή ήταν προετοιμασμένοι και οι ντάπιες που είχαν οριστεί για περάσματα των Μεσολογγιτών είχαν κλειστεί. Και ενώ η φρουρά αγωνιζόταν να ανοίξει δρόμο μέσα από το εχθρικό στρατόπεδο, ακούστηκε, μέσα στην αναταραχή που είχε προκαλέσει ο αιφνιδιασμός του Ιμπραήμ, η κραυγή: «Πίσω, πίσω, Μεσολογγίτες, στα κανόνια σας». Ο άνισος αγώνας έγινε συντριπτικός για τους Έλληνες, που μέσα στη σύγχυση και στην αμηχανία έτρεχαν χωρίς τάξη άλλοι προς τα εμπρός και άλλοι προς τα πίσω. Η πρωτοπορία ωστόσο του σώματος της εξόδου προχώρησε, μέσα από τις τουρκικές τάξεις, και κατόρθωσε να περάσει αποδεκατισμένη, στις πλαγιές του Ζυγού και από εκεί στην Άμφισσα. Όσοι έμειναν πίσω, αναγκάστηκαν να αγωνιστούν σε φονικές οδομαχίες. Την πορεία τους συνόδευσαν δύο εκρήξεις από την πόλη. Η πρώτη από την έκρηξη των υπονόμων και η άλλη από την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης με τον ηρωικό Χρήστο Καψάλη. Από τους 3000 στρατιωτικούς που πήραν μέρος στην έξοδο, μόνο 1300 σώθηκαν. οι υπόλοιποι 1700 σκοτώθηκαν στις συμπλοκές της εξόδου. Από τις γυναίκες, 13 μόνο Σουλιώτισσες σώθηκαν και από τα παιδιά τρία ή τέσσερα.
Ο "Σβιτσέρος", όπως τον αποκαλούσαν οι Έλληνες θα πεθάνει μαζί τους στην Έξοδο, πολεμώντας. Η γυναίκα του και ο γιος του (άλλοι κάνουν λόγο για δύο κόρες) είχαν ήδη πέσει στα χέρια του εχθρού, κατά την απόπειρά τους να διαφύγουν, λίγες μέρες πριν, όταν το βαρκάκι που επιχειρούσε να διασπάσει τον πολιορκητικό κλοιό, έγινε αντιληπτό απ' το κλάμα ενός παιδιού που επέβαινε σ' αυτό. Κάποιοι λένε πως πουλήθηκαν για σκλάβοι, στις Σέρρες και τα ίχνη τους χαθήκαν. Κάποιοι άλλοι, πως σκοτωθήκαν τότε, ή αργότερα στην Έξοδο. Ίσως τα πρόσωπά τους να στολίσανε τη στοίβα από 3500 ζευγάρια αυτιά, που την προσέφερε ο Ιμπραήμ στον Σουλτάνο, απόδειξη ότι το Μεσολόγγι νικήθηκε επιτέλους…
Το 1991, με πρωτοβουλία της γενέθλιας γης του Μάγερ, η κωμόπολη του Σέφλισντορφ αδελφοποιήθηκε με την πόλη του Μεσολογγίου.
2.Οι ημέρες των Ελεύθερων Πολιορκημένων, Μεσολόγγι 1824-1826, εκδόσεις Ωκεανίδα, εισαγωγή - σημειώσεις Γεώργιος Λαγανάς
3. Ισίδωρος Ζουργός "Η αηδονόπιτα", εκδόσεις Πατάκη.
